Бірнеше күн бұрын Қытай Халық Республикасының Төтенше және өкілетті елшісі Чжан Сяо Шыңжаңдағы Кәсіби біліктілікті арттыру орталығының шынайы жағдайы туралы қазақстандық БАҚ-қа сұхбат берді.
Сұрақ: Жақында кейбір батыс бұқаралық ақпарат құралдары Шынжаңдағы «концлагерден» қашқан немесе босатылған адамдармен сұхбаттасып, «оларға күн сайын зорлық-зомбылық жасалды» деп айтқан. Елші мырза, бұл рас па?
Жауап: Сіз айтқан «сұхбатты» көрген болатынмын. Мен барлық жауапкершілікті мойныма ала отырып, мұның толықтай өтірік екенін айта аламын. Өйткені, Шынжаңда «концентрациялық лагерь» немесе «ГУЛАГ» сияқты лагерлер мүлдем жоқ, тек кәсіптік білім беру және дайындық орталықтары бар, олар "білім беру және дайындық орталықтары" деп аталады. Қытай тарапы бұл орталықтар жайлы бірнеше рет егжей-тегжейлі мәлімет берген. Кейбір БАҚ бұл орталықтардың дұрыс атауын білмей немесе әдейі түсінбей жедел түрде "ақиқат" жаңалықтарды даярлайды. Шынжаңды қаралау, Қытай үкіметіне жала жабу, ұлтаралық алауыздық пен діни қарама-қайшылықтарды тудыру, Қытай халқының терроризмді тұрақтандыру жөніндегі күш-жігерін жоюдағы ниеті анық.
Мен «ақиқат» туралы айтып жатқандықтан, осы мүмкіндікті пайдалана отырып, Қытайға алаңдап отырған қазақстандық достарымызға Шынжаң "білім беру және дайындық орталықтары" жайлы шынайы жағдайы туралы қысқаша ақпарат бергім келеді.
90-шы жылдардан бері «үш зұлым күш» (яғни, ұлттық сепаратизм, діни экстремизм және зорлық-зомбылықты лаңкестік) - бірқатар жантүршігерлік лаңкестік шабуылдар, соның ішінде 2009 жылы болған «7,5» қақтығыс жасау арқылы қытайлық Шынжаңды бүлдірді.
Бұл жағдайда не істеу керек? Әлеуетті құрылымдар күшімен қатар, «Үш зұлым күштің» негізгі көзін жою керек. «Үш зұлым күшке» және экстремизмге бой ұрған адамдар өз сезім-санасын барынша тез арада қалпына келтіріп, қоғамға қайта оралып, қалыпты өмір сүру мүмкіндігіне ие болуы тиіс. Осы мақсатқа жету үшін Қытай тарапы Конституцияға, "Терроризмге қарсы күрес туралы заңға" және "Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық аймағындағы дерадикализация актісіне" және әлемнің басқа елдерінің терроризмге қарсы нәтижелі тәжірибелеріне сүйене отырып, “білім беру және дайындық орталықтарын” құрды.
"Білім беру және дайындық орталықтары" бір ғана этникалық топқа немесе нақты діни сенімге емес, барлық адамға бірдей қатысты. Орталыққа қабылдаудың екі негізгі критерийі бар: біріншіден, «үш зұлым күш» заңсыз әрекетке қатысса; екіншіден, ол қоғам үшін зиянды болса. Мысалы, кейбір адамдар WhatsApp желілерде «джихад» таратып, қаскөйлік аудио-бейнежазбаларды пайдаланады, алайда олардың сюжеті болымсыз, қылмыстық болып есептелмесе, білім беру және дайындық орталықтарына жібереді.
Кейбір адамдар лаңкестік әрекеттерге қатысқаны үшін сотталып, түрмеге жабылған. Түрмеден босатылғаннан кейін, олар әлі күнге дейін экстремистік ойлардан бас тартпай, қоғамға қарсы әрекет жасаса - білім беру және дайындық орталықтарына оқуды жалғастыруға баруы керек. Бір сөзбен айтқанда, егер заңға бағынып, заңға сай әрекет етсе, қандай да бір ұлт өкіліне дайындық орталықтарына баруға мәжбүрлік бар деп алаңдаудың қажеті жоқ. Бірақ егер заңға қайшы әрекет жасаса, онда дайындық орталықтарға баруға мәжбүр болады.
Оқу орталығы түрме емес, бүкіл қоғам үшін мектеп. Мектептің бір ғана мақсаты бар – адамдарға жақсы тәрбие беріп, “жақсы адамның” “жаман адам” болуына жол бермеу. Ол орталықтарда не үйретеді?
Біріншіден, қытай тілін үйреніп, Қытайдың барлық азаматы жалпы қолданылатын қытай тілінде «түсініп, сөйлеп, жазуды» үйренеді.
Екіншіден, заңдарды үйренеді. Барлық қытай азаматы ХХІ ғасырда өмір сүріп, замананың заңдарына бағыну керегін білуі, экстремистік идеяларға ерік бермеу керек.
Үшінші, кәсіби біліктілік, мысалы, кондитерлік өнімді әзірлеу, тоқыма бұйымдарын айшықтау және бояу, аяқ киім жөндеу, косметология және шаштараз, электрондық коммерция және т.б. Орталықтағы оқушыларды жұмысқа орналасу мүмкіндігін жақсарту үшін өздерінің қызығушылығы мен тілектеріне сәйкес бір немесе екі қосымша пән таңдай алады, бұдан былай болашақта олар жұмыс таба алмау кесірінен қауіпті тәуекел мен «үш зұлым күшіне» бой алдырмайды. Орталықтың жұмысы жүйелі түрде дамып жатыр, оқуды аяқтап, сертификат алған оқушылардың саны артуда, олар орталықтан шығып, қоғамға енді, оларға өзін-өзі қамтамасыз ететін жақсы күндер туды.
Білім беру және оқыту орталығында «азаптау» жоқ, тек адам құқықтарын құрметтеу мен қорғау бар. Кейбір «жалған ақпаратқа» қарамастан, оқыту орталығы білім алушылардың діни нанымдары мен салт-дәстүрлеріне толықтай құрметпен қарайды, мысалы оқушыларға ттүрлі тағамдар, соның ішінде халал тағамдар ұсынылады. Орталық сондай-ақ түрлі мәдени және сауықтыру іс-шараларын жиі ұйымдастырады, мысалы, караоке, ән мен би, оқу, баскетбол ойнау және т.б. Адам құқықтары жайлы айта кететін болсақ, қазіргі заманғы адам өз елінің мемлекеттік тілінде оқып, жазбаса, қазіргі некенің мағынасын түсінбейді, еңбекке деген қабілеті болмаса, үйде құлдықта қызмет етіп немесе күйеуі тағайындаған құлдық күйін кешеді. Содан кейін оларды (әйелі немесе күйеуін) терроризм, экстремизм, сепаратизм сынды үш жауыз ой жаулайды.
Келтірілген фактілер оқыту орталығының жұмысы тиімді әрі пайдалы екенін көрсетеді. Қазіргі кезде Қытайдың Шыңжаңдағы әлеуметтік қамсыздандыру жағдайы жақсарып келеді және екі жылдан астам уақыт бойы зорлық-зомбылық сипатындағы террорлық әрекеттер тіркелмеген. Шыңжаңның терроризмге қарсы тұрақтылығына оң әсерін тигізіп қана қоймай, сонымен бірге көрші Орталық Азия аймағының қауіпсіздігі мен тұрақтылығын қамтамасыз етуге елеулі үлес қосып келеді.
Менің білуімше, сіздер айтқан «ақпараттарда» азат етілгендер шу көтеріп, «азаптау лагерлерінде зұлымдықты тоқтату керек, қытайлықтар ұсынған «Бір белдеу, бір жол» бастамасын тоқтатып, Қытай арманының жүзеге асырылуына жол бермей, экономикалық жағынан Қытайға қарсы тұруымыз керек», - деседі. Енді ойланып көріңізші, «босатылған адам» осындай сөздер айта алады ма? Мен тіпті, жаңалық комментаторларының өзі осындай «терең шындықты» айта алатына сенімсізбін. Әлбетте, бұл «босатылған азаматтар» Қытайға қарсы күштердің қолында. Олар «сценарийге» сәйкес, бақытсыздардың рөлін сомдап шықты. Шыңжаңның адам құқықтары жағдайына алаңдатушылық білдіргенсіп, Шыңжаңның әлеуметтік тұрақтылығын бұзуда. Шыңжаңдағы қазақстандық «отандастарымыздың» жағдайына алаңдаушылық білдіріп, Қытай мен Қазақстан арасындағы өзара сенімге нұқсан келтіріп, екі ел арасындағы достық пен Қытай-Қазақстан ынтымақтастығының екі елге пайда әкелуіне жол бермеуге бар күштерін салуда.
Бұл синофобтық әрекеттерді Шыңжаң да, Қытайд а, қытай-қазақ достығы да қаламайды. Өкінішке қарай, кейбір адамдар қазірдің өзінде өз іс-әрекеттерін жүзеге асырып, олардың «ақиқат» деп атағанына сеніп, өздерінің аңдаусызда «ақпарат таратушы» және «дауыс зорайтқышы» ретінде әрекет еткенін байқамай қалды. Бірақ менің ойымша, Қазақстандағы достардың басым көпшілігі шындық пен жалғанды айыра біледі, тіпті ақ пен қараны шатастырған болса да, ақырында ақиқат жеңеді.
Жақсы достар, мәңгі көршілер. Қытайдың Шыңжаң өлкесі мен Қазақстан таулары мен көлдері ортақ шекаралармен түйіскен. Қытай халқы Қазақстанның тұрақты өркендеуіне шын жүректен сенеді. Қытайдың Шыңжаңдағы ұзақ мерзімді тұрақтылығы Қазақстанның одан әрі дамуына үлкен оң әсерін тигізеді.
Мен қазақстандық достардың барған сайын шындықты көріп, Қытайдың Шыңжаңдағы жүргізілген антитеррорлық күш-жігерін түсіністікпен қарап, қолдау көрсететіндігіне, кедергілерді жойып, «Бір белдеу, бір жол» маңызды құрылысының дамуына белсенді күш салатынына сенемін!
