Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ. Наурыз айында латын әрпіне негізделген қазақ әліпбиінің соңғы нұсқасы мақұлданады. Қазіргі таңда мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың тапсырмасына сәйкес латын қарпіне негізделген қазақ тілі әліпбиінің жаңа нұсқаларын ғылыми тұрғыдан қайта сараптау жұмыстары жүргізілуде.
Өздеріңізге белгілі, мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев латын әліпбиіне негізделген қазақ әліпбиін жетілдіру жөнінде тапсырма берген болатын. Осы тапсырма берілгеннен бергі 3-4 айдың ішінде ғалымдар 4 отырыс өткізді. Сол отырыстарда әліпбидің бірнеше нұсқасы қаралды. Жалпы, бүгінге дейін 40-тан астам әліпби жобасы келіп түсті. Оның ішінде ғалымдардың ресми түрде қарағаны 30 жоба болды. Барлық жоба назардан тыс қалған жоқ. Барлығын талдап, талқыладық, қажетті дүниелері ескерілді. Авторларына жауап бердік, – деді ҚР Мәдениет және спорт министрлігі Тіл саясаты комитеті төрағасының орынбасары Әділбек Қаба.
1. С – әрпін әліпбиге енгізу керек пе?
2. Енгізілсе, С әрпімен Ч дыбысын белгілеуді құптайсыз ба?
3. Немесе С әрпімен Ц-ны белгілеп, Ç -мен Ч дыбысын белгілеген дұрыс па?
4. Ұсынылған әліпбидегі Iɪ - i мен İi-мен и таңбалары ұқсас болғандықтан, шатастырмас үшін Ии-дыбысын Jj-мен, Жж дыбысын жоғарыдағыдай белгілеуді құптайсыз ба?
5. Iɪ - i мен İi-мен и дыбысын орындарын ауыстыру немесе сол қалпы қалдырудың қайсысын құптар едіңіз?
6. Ң – әрпін латында жоқ Ŋ-таңбасымен берген дұрыс па, әлде N әріпінің үстіне тильда немесе бревис қою арқылы таңбалауды құптайсыз ба?
7. Ww, Xх, С таңбалары тек пернетақтада орналасу керек дегенді құптайсыз ба? Талқылаудың мақсаты жоғарыдағы ұсыныстар бойынша ортақ пікірге келу.
Латын негізді әліпбиге көшуде, қазақтың ұлттық әліпбиін қалыптастыруда, әр қаріптің, әр дыбыстың сақталуы ерекше маңызды. 70-тен астам ғалым жұмылдырылған 4 жұмыс тобы ұлттық әліпбиді қалыптастыру, алдыңғы жобаларды жетілдіру мақсатында үлкен жұмыс жасады. Әр әріпті қалай белгілеу керектігі туралы сараптаулар жасалды, кеңестер өткізілді. Ғалымдардың пікірі тоғысқан бір мәселе, бұрынғы кириллицада қанша әріп болса, сонша дыбыс мұнда да болуы керек деген қағида жарамайды. Тілімізде еш қажеттілігі жоқ кірме дыбыстар да болғаны мәлім. Латынға көшудің бір мәні де сол – кезінде еліміз басынан кешкен бодандық заманда еркімізден тыс енген дыбыстардан құтылу, тіл тазалығына қол жеткізу. Бұрын 42 қаріп болса, енді 31 немесе 32 қаріп болуы мүмкін. Алайда бұл қаріптер қазақтың әр дыбысының өз үнін, әуезін, айту, оқу, жазу ерекшелігін толық бере алады, – деді Әділбек Қаба.
