Қоғамдық дамудың жаңа кезеңінде адам баласы өз болмысына, ішкі жан дүниесіне бұрын-соңды болмағандай терең үңіле бастады. Ғаламдық өзгерістер, экономикалық дағдарыстар, экология, ақпарат ағыны мен технологиялар тасқыны – мұның бәрі адам санасына орасан салмақ түсіріп отыр, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Міне, осындай жағдайда психосоматика ғылымы жан мен тән байланысының кілтін ұсына отырып, медицинаның ғана емес, өмірдің барлық саласына әсер ететін құралға айналуда.
Психосоматика – жай ғана медицина емес
Психосоматика – бұл адамның психикалық жай-күйі мен физикалық денсаулығының арасындағы байланысты зерттейтін кешенді ғылым саласы. Мұнда ауруды тек органикалық ақау ретінде емес, сонымен қатар адамның өмірлік тәжірибесі, эмоциялары мен психологиялық жарақаттарының көрінісі ретінде қарастырады.
Бұл не деген сөз? Егер сіздің ішіңіз жиі ауыратын болса, бұл тек гастрит немесе жара емес – ол сіздің ішкі уайымыңыз, ішке жиналған ашуыңыздың, қорқынышыңыздың бейсаналық деңгейде денеде жарқ етіп көрінуі болуы мүмкін. Бұл – адамның жаны денесімен сөйлесіп тұр дегенді білдіреді.
Адам ағзасы — біртұтас жүйе. Мұндағы тән мен жанның өзара байланысы ғасырлар бойы философтардың, дәрігерлер мен психологтардың назарына іліккен. Соңғы жылдары бұл байланыс медицина мен психологияның түйіскен нүктесі – психосоматика ғылымы арқылы кеңінен зерттеліп, адамның эмоциялық күйі көптеген аурудың бастауы болуы мүмкін екені дәлелденіп отыр.
Психосоматикалық бұзылыстар қалай пайда болады?
Қарапайым тілмен айтқанда, адам өзінің ішкі сезімдерін, күйзелісін, ашуын немесе қорқынышын сыртқа шығара алмай, оларды ішінде «жинақтай» береді. Уақыт өте бұл психологиялық қысым физикалық белгілер арқылы көрініс береді. Нәтижесінде адам өзін әлсіз, ауырып тұрғандай сезінеді, бірақ медициналық тексеріс ешқандай физиологиялық ауытқуларды анықтай алмауы мүмкін. Мұндай жағдайларда аурудың түп-төркіні — жан дүниеде жатыр деген қорытынды жасалады.
Ғылым мен руханият тоғысқан тұс
Психосоматика – тек медициналық ұғым емес. Бұл тақырып – исламда, буддизмде, классикалық қазақ дүниетанымында да кездеседі.
Қазақта "Жан ауырса – тән азады, жан рахат тапса – тән сауығады" деген сөз тегін айтылмаған. Аталарымыз баланың жылауы, ананың күйзелісі немесе қарияның реніші денсаулыққа әсер ететінін білген.
- Исламда да рухани тепе-теңдік – иман, сабыр, шүкір, кешірім, жүрек тыныштығы арқылы орнығады. Бұл жағдай адамның жүрек, бауыр, жүйке ауруларына бейім болмауына себеп болады.
- Будда философиясында адам ауруы – оның кармалық, психоэмоциялық тепе-теңдігінің бұзылуы деп есептеледі.
Бұл көзқарастар психосоматикамен тікелей үндес.
Аурудың түбіріне үңілу – емдеудің кілті
Бүгінде әлемде мыңдаған адам өз ауруының түпкі себебін терең эмоциялық күйден, шешілмеген психологиялық жарадан табуда. Мысалдар:
Бедеулік: Бала көтере алмай жүрген әйелдер арасында ішкі өзін-өзі қабылдамау, кінәлі сезіну, балалық шақтағы анамен қарым-қатынас секілді терең психологиялық түйткілдер анықталған жағдайлар бар.
Арқа, бел аурулары: Өмірдегі жауапкершіліктің тым ауыр болуына, "бар салмақ менде" деген бейсанада қалыптасқан ойға байланысты.
Көз аурулары: "Көргім келмейді", "шындыққа қарағым келмейді" деген ішкі қарсылық – кейде көру қабілетінің төмендеуіне әсер етуі мүмкін.
Психосоматиканың медициналық негізі қандай?
Заманауи медицинада бұл бағыт нейропсихологиямен, иммунологиямен, эндокринологиямен тығыз байланысты.
Мысалы: Күйзеліс кезінде бөлінетін кортизол және адреналин гормондары ұзақ уақыт қан құрамында жоғары болса:
- Қан қысымы көтеріледі
- Иммунитет әлсірейді
- Ұйқы бұзылады
- Қан құрамында глюкоза деңгейі тұрақсызданады
- Ас қорыту баяулайды
Нәтижесінде, адамда гастрит, жүрек дерті, диабет, тері аурулары, ревматоидты артрит сияқты диагноздар анықтала бастайды.
Балалар психосоматикасы
Балалар – эмоциясын толық жеткізе алмайтын, бірақ бәрін сезетін тіршілік иесі. Баладағы психосоматикалық белгілер:
- Энурез (түнгі зәр шығару)
- Тұрақты бас ауруы
- Иммунитеттің әлсіздігі
- Жиі жөтелу (әсіресе стресстік сәттерде)
- Ішек аурулары
Мұның артында – ата-ана арасындағы кикілжің, махаббаттың жетіспеуі, зорлық-зомбылық, қорқыныш, шамадан тыс талаптар жатуы мүмкін.
Қазақстанда бұл бағыт қалай дамып жатыр?
Соңғы жылдары Қазақстанда психосоматика мамандарына сұраныс күрт артты. Алматы, Астана, Шымкент, Атырау, Ақтөбе қалаларында психосоматикалық орталықтар, жеке практиктер пайда бола бастады.
Мамандардың айтуынша, келушілер:
Көп жағдайда бір аурумен емес, бірнеше жүйелі шағыммен келеді.
Диагнозы нақты болмаса да, ауырсыну сезімі, қорқыныш, үмітсіздік белгілері болады.
Медициналық ем көмектеспегеннен кейін ғана психосоматикалық көмекке жүгінеді.
Емделу жолдары: тек дәрімен шектелмейді
Психосоматикада бастысы – себеппен жұмыс істеу. Ал ол – уақытты, терең психологиялық талдауды, бейсаналықпен жұмыс істеуді қажет етеді.
Қолданылатын әдістер:
- Психоанализ, когнитивті терапия
- Арт-терапия
- Денемен жұмыс (босануды қайта сезіну, тыныс жаттығулары)
- Медитация, йога
- Эмоцияны тану, қабылдау, шығару әдістері
Қоғамға әсері: ұлттық деңгейдегі сауаттылық
Психосоматика – жеке адамның ғана мәселесі емес. Бұл – қоғамдық денсаулық, отбасылық татулық, ұлттық тұтастық мәселесі. Егер адамдар өз эмоциясын сауатты басқарса:
- Ажырасу азаяды
- Балалар психикасы нығаяды
- Ұжымдағы стресс азаяды
- Дәріге тәуелділік төмендейді
Сондықтан бұл бағытты:
Білім беру жүйесіне
Мемлекеттік денсаулық сақтау саясатына
Қоғамдық мәдениетке енгізу – уақыт талабы.
Мамандар не дейді?
Медицина мамандарының пікірінше, науқастардың басым бөлігі алдымен кардиолог, гастроэнтеролог, невропатолог сияқты тар салалы дәрігерлерге жүгінеді. Олар бірнеше тексерістен өтсе де, нақты физиологиялық ақау табылмай жатады. Мұндайда психотерапевт пен психосоматик мамандардың араласуы шешуші рөл атқарады.
Қазақстанда да бұл бағыт белсенді дамып келеді. Психология ғылымдарының докторы, тәжірибелі психотерапевт Ләйлә Өтениязованың айтуынша, кез келген аурудың түбінде адамның ішкі эмоциялық теңгерімсіздігі жатуы мүмкін.
Науқастарға алдымен денсаулық тексеруінен өтіп, физиологиялық себебі табылмаса, психосоматика бағытына жүгінуге кеңес беремін. Психотерапия арқылы көптеген сырқатты жеңуге болады, - дейді маман.
Аурудың түп-тамырын табу – емнің жартысы
Психосоматикалық емдеу тәсілдері мыналарды қамтиды:
- Психотерапия (сөйлесу, талдау, когнитивті терапия)
- Эмоциямен жұмыс (травматикалық оқиғалармен жұмыс істеу)
- Медитация, тыныс алу әдістері
- Дене шынықтыру, йога
- Музыкатерапия, арт-терапия
- Кейде жеңіл дәрілік терапия
Профилактика: жан тыныштығы – тән саулығы
Аурудың алдын алудың ең тиімді жолы – эмоциялық гигиенаны сақтау. Мамандар мына кеңестерді ұсынады:
- Уақытылы демалыңыз, күйзелісті елемей жүрмеңіз
- Жағымсыз эмоцияларды іште сақтамаңыз — бөлісіңіз
- Жүйелі түрде дене белсенділігімен айналысыңыз
- Ұйқы гигиенасын сақтаңыз
- Өзіңізді жақсы көріңіз және қабылдаңыз
- Қажет болса, психолог немесе психотерапевтке жүгінуден тартынбаңыз
Тән – жанның көрінісі
Ауру – жанның айғайы. Ал психосоматика – сол айғайды естіп, түсініп, емдеу мүмкіндігі. Біз эмоцияны түсінуді, ренішті босатуды, өзімізді қабылдауды, кешіруді үйренбейінше, денсаулығымыз толық қалпына келмейді.
- Жаныңыз ауырса – дәрігерге ғана емес, жүрегіңізге де құлақ түріңіз.
- Эмоцияны ұят, әлсіздік деп емес – ақпарат көзі деп қабылдаңыз.
- Жаныңызды сауықтырсаңыз – тәніңіз де сау болады.
