Жетісуда заңсыз балық аулайтындар көп
Жетісуда соңғы 2 жылда 9 тоннаға тарта заңсыз ауланған балық тәркіленген. Одан бөлек 11 су көлігі және 95 қолдануға тыйым салынған ау құралы қолға түскен, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
4,9 млн теңге көлемінде айыппұл салынған
Табиғатты қорғау оңай шаруа емес, қанша жерден қорғаушы мамандар қызмет көрсеткенімен браконьерлерді толықтай құрықтау мүмкін болмай тұр. Жыл сайын табиғат заңнамасын бұзатындар көбейіп келеді. Заңды біле тұра белшесінен басып, тіпті жауапты мамандарға қоқан-лоққы көрсететіндер де табылады. Алайда заңның аты заң, ешкім айласын асыра алмайды. Балық уылдырық шашатын уақытта қолға тез түседі, осыны пайдаланған браконьерлер білгенін істейді. Мәселен, былтыр сондай 200-ге тарта оқиға тіркелген. Бүгінде Балқаш-Алакөл облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясының (бұдан әрі - Инспекция) қызметі осы жағымсыз жайтпен күресу үстінде. Балық шаруашылығы саласындағы табиғат қорғау заңнамаларының кейбір нормалары заң аясында балық аулауға шығатын демалушылардың өзі дұрыс түсінбейді. Кейде сол мәселе іске бөгет болады. Оны бізге жергілікті полиция қызметі басқармасының табиғатты қорғау полициясы тобының ерекше тапсырмалар жөніндегі аға инстпекторы Ринат Парманов айтып берді.
Заң қарапайым халыққа қандай болса, басқаларға да сондай. Мәселен, арнайы бекітілген ережеге сай инспекция Балқаш-Алакөл бассейні бойынша балық ресурстарын және басқа да су жануарларын қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласында мемлекеттік бақылау мен қадағалауды жүзеге асырады. Жетісу облысының әкімшілік шекаралары шегінде инспекцияның бақылауындағы Балқаш көлі, Алакөл көлдер жүйесі, Қаратал, Ақсу, Лепсі және Аягөз өзендері сияқты ірі су айдындары орналасқан. Олар өз кезегінде 41 балық шаруашылығы учаскелеріне бөлінген. Нақтылап айтар болсақ, Балқаш көлінде – 19 телім, Алакөл көлінде – 7 телім, Сасықкөл көлінде – 10 телім, Қошқаркөл көлінде – 5 телім бар. Оның ішінде 33 балық шаруашылығы учаскелері 15 балық шаруашылығы субъектілеріне кәсіпшілік балық шаруашылығын жүргізу мақсатында бекітіліп берілген. Бәрі заңның аясында жұмыс істейді,- дейді Р.Парманов.
Оның айтуынша, инспекция жұмысындағы маңызды бағыттардың бірі – браконьерлікпен күрес. Бұл бағыттағы жұмыстардың қиыншылығы мен маңызы екі бөлек әңгіме. Қылмыскерлерді құрықтау оңайға түспейді. Мәселенки, өткен жылғы қорытындыларға назар салсақ, браконьерлікпен күресу бойынша жүргізілген шаралар барысында облыс көлемінде су айдындарында табиғатты қорғау заңнамасын бұзудың 180-нен астам фактісі анықталған.
Жүргізілген жұмыстардың нәтижесінде 166 жеке тұлғалар әкімшілік жауапкершілікке тартылған. Сонымен қатар, табиғат қорғау заңнамасын бұзушыларға 4,9 млн. теңге көлемінде айыппұл салынып, 23,1 млн теңге талап-арызы қойылған екен. Бұл қаражат алдағы уақытта тағы да өсуі мүмкін.
Су бетінен 18,4 тонна қатты-тұрмыстық қалдық жиналған
Бұл тұста мәселенін екі ұшы бар екенін айта кеткеніміз жөн шығар. Халық неге заңсыз балық аулауға бейім. Көбі тұрмыстың тауқыметін алға тартса, кейбірі ашкөздіктен осы қадамға барғандай көрінеді. Қазір балықтың нарықтағы бағасы қымбаттай түскені белгілі. Кімнің ауы көп қабады соның қалтасы ақшаға толады. Көлеңкелі айналымда қаншама су тауары жүр. Бірі – құрықталса, бірі – заңнан аттап кетеді. Мысалы, алдыңғы жылдан бері заңсыз айналымнан 8,3 тоннаға жуық заңсыз ауланған балық, 11 бірлік су көлігі және 95 дана қолдануға тыйым салынған балық аулау құралдары тәркіленген. Бұл көрсеткіш жыл сайын өсіп жатыр.
Балық аулау кәсібі адамның жеке мәдениетін талап етеді. Балық уылдырық шашқан уақытты жағаға жақындайды. Кейбір балықтар жеңіл ауға түсуі мүмкін. Сондықтан ұрық шашатын уақытты мазаламаған абзал. Біз құжатпен заңды түрде балық айлаймыз. Ейбір саяхатшылар, демалушылар көлдің жағасында ұстап, суға қайта ағызып жібереді. Кейбірі ұстаған балығын сол жерде қуырып жейді. Көбіне қылмысқа баратындар балық аулаудың мәдениетін білмейтін жігіттер. Оларға кінә тағуға да болмас. Себебі ауылда осы көлден басқа ермек қылыр ештеңе қалмады ғой. Бұрынғыдай жұмыс жоқ, табыс көзі балықпен байланысты тұрғындар көп. Ұсталғандар қаншама, ақшасы барлар құтылып кетіп жатыр, ақшасы жоқтар тұтылып жатыр, дейді Көкпекті ауылының тұрғыны, - дейді балықшы Қалдыбек Бергенбаев.
Шыны керек, соңғы жылдары Балқаш көлінде қолдануға тыйым салынған аулау құралдарын, атап айтқанда, моножіптен және моноталшықтан жасалған ауларды пайдалана отырып заңсыз балық аулаудың артқандығы байқалып отыр. Браконьерліктің жоғарыда аталған түрімен күресу инспекцияның ерекше бақылауына алынған. Оған себеп те жоқ емес, заңсыз балық аулаудың бұл түрінің балық ресурстарына және басқа да су жануарларына орны толмас залал келтіретіндігі. Бұрынғыдай емес көлдегі балықтар саны едәуір азайған.
Қараңыз, құқық қорғау органдары және прокуратурамен бірлескен іс-әрекеттердің нәтижесінде, 2023 жылдан бастап бүгінгі күнге дейінгі аралықта жоғарыда көрсетілген пайдалануға тыйым салынған аулау құралдарын пайдалана отырып заңсыз балық аулауды жүзеге асырған 14 жеке тұлға ұсталған. Олардың ішінде сот шешімімен 5 жеке тұлға ҚР ҚК-нің 335-бабымен бас бостандығынан және балық аулау қызметімен айналысу құқығынан шектеу жазасы тағайындалған. Әрқайсысы жекек-жеке қылмыстық жауапкершілікке тартылыпты. Сондай-ақ 34 жеке тұлға тыйым салынған балық аулау құралдарымен заңсыз әрекеттерге барғаны үшін сот органдарының талабы бойынша әкімшілік жауапкершілік арқалаған.
Бүгінде су айдындарын суға тасталған моножіптен және моноталшықтан жасалған аулау құралдарынан тазарту және балық ресурстарының табиғи уылдырық шашуына қолайлы жағдайларды қамтамасыз ету мақсатында, Инспекциямен жергілікті атқарушы, құқық қорғау органдарының қызметкерлерін және еріктілерді жұмылдыра отырып, жыл сайын көктем мезгілі кезеңінде «Таза су айдындары» табиғат қорғау акциясы жүргізіледі. Аталған акцияның нәтижесінде, былтыр су айдындарынан 14,4 км аулар алынып, олардың жағалауынан 18,4 тонна қатты-тұрмыстық қалдық заттары жиналды. Бұл балық шаруашылығына кедергі келтіретін негізгі факторлардың бірі. Бүгінде соған сай жүйелі жұмыстар жүріп жатыр, - дейді аға инстпекторы Ринат Парманов.
627 544 балық шабағы суға жіберілді
Өңірде балық шаруашылығы дамыту басты міндеттердің бірі болып отыр. Себебі өзен-көлдері көп өңірде осы кәсіпті серік етіп отырған кәсіпкерлер мен тұрғындар көп. Тіпті шеткері ауылдарды сақтап отырған да осы балық шаруашылығы екенін ұмытпаған жөн. Сол үшін бүгінде балық қорын сақтау және көбейту үшін тиімді іс-шаралар қабылданып жатыр. Соның бірі – су айдындарын балық өсіру материалымен балықтандыру арқылы жасанды көбейту. Сол арқылы балық шаруасы жанданады.
Табиғатты қорғау полиция қызметінің мәліметінше, жүктелген шарттық міндеттемелерді орындау мақсатында былтыр балық шаруашылығы субъектілерімен 627 544 дана құнды балық шабақтарымен балықтандыру жұмыстары жүргізілген. Нақтылап айтсақ, Балқаш көліне - 142 490 дана, Алакөл көлдер жүйесіне - 485 054 дана шабақ тасталған екен.
Жоғарыда көрсетілген жұмыстардың бақылаудағы су айдындарындағы балық ресурстарын сақтау және молайтуға ықпал ететінін айта кету керек. Сонымен қатар, табиғи су айдындарындағы кәсіпшілік жүктемені төмендету және балық ресурстарын ұлғайту мақсатында, қазіргі уақытта мемлекетпен Балық шаруашылығын дамытудың 2021- 2030 жылдарға арналған бағдарламасы жүзеге асып жатыр. Аталған бағдарламаның мақсаты- халықтың балық өнімдерімен қамтамасыз етілуін арттыру және балық шаруашылығын (акваөсіру) дамытуға жағдай жасау, балық ресурстарын және басқа да су жануарларын сақтау және тұрақты пайдалану болып табылады. Бағдарламаны жүзеге асыру шеңберінде, Инспекция бақылауындағы аумақта Жетісу облысы бойынша 28 шаруашылық құрылған, - дейді Балқаш-Алакөл облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясы басшысының орынбасары Римант Кумашев.
Оның айтуынша өткен жылы бағдарлама бойынша тауарлы балық өсірудің жоспары мың тонна болып белгіленген. Есептік кезеңде балық өсіру шаруашылықтарымен 893,96 тонна тауарлы балық өсірілген.
Балықшылар балық аулау заңнамаларын білмейді
Табиғатты қорғау заңнамаларының кейбір нормалары қарапайым тұрғындарға түсініксіз. Көл ауылдың іргесінде жатыр деп, кез келген уақытта балық аулауға болмайды. Табиғатты қорғау инспекторлары көрсе, таяқтың астына алуы мүмкін. Осы мәселе бойынша Қаратал ауданына қарасты Көпбірлік және Қарақұм ауылдарының балықшыларымен моножіптен және моноталшықтан жасалған ауларды заңдастыру бойынша сұрақтар көтерген еді. Оған жауапты мамандар «Жануарлар дүниесі объектілерін, олардың бөліктері мен дериваттарын пайдалануға шектеу мен тыйым салуды енгізу, оларды пайдалану орындары мен мерзімдерін белгілеу туралы» 2015 жылғы 24 шілдедегі № 190 бұйрығының 5-тармағының 1) және 2)-тармақшаларын алға тартып отыр.
Қазір балықты тоқпен ұру тәсілі кең таралған. Ондайда үлкен балық қана емес, майда шабақтар да өледі. Тіпті, сол көлдің маңайында жүрген басқа да балықтар ұрық шашуды қояды. Сондықтан электр тоқтарды қолдануға мүлде болмайды. Мәселен, үшкір аулау құралдарын, шанышқы, найза, қапқан пайдалануға рұқсат жоқ. Одан бөлек аулау құралдары ілмек, тартпа, артпа, жарылғыш және уландырғыш химикаттарды қолдануға болмайды. Сонымен қатар оқпен атылатын қаруларды қолдана отырып, қолдануы балық аулау қағидаларында және қолдануға рұқсат етілген кәсіпшілік және кәсіпшілік емес балық аулау құралдарының түрлері мен тәсілдерінің тізбесіне енгізілмеген балық аулау құралдарымен, әдістермен және тәсілдермен балық аулауға тыйым салынған. Бұл қағидаларды сақтамаған азаматтар құқықтық жауапкершілікке тартылады, - дейді балық шаруашылығы инспекциясы басшысының орынбасары Римант Кумашев.
Оның айтуынша, "Қолдануға рұқсат етілген кәсіпшілік және кәсіпшілік емес балық аулау құралдарының түрлері мен тәсілдерінің тізбесін бекіту туралы" № 18-04/17 бұйрығының 5-тармағына сай, жібінің диаметрі 0,5 миллиметрден кем және ұяшықтарының мөлшері 100 миллиметрден кем синтетикалық нейлондық немесе басқа да полиамидті моножіптен және басқа да синтетикалық моножіптен машина тәсілімен немесе қолдан жасалған балық аулайтын, түйінді қоспағанда, балық аулайтын аудың кез-келген жаңарған түрі кәсіпшілік балық аулауға рұқсат етілген. Бұл ауылшаруашылығы министрілігі бекіткен жарлықтың аясында жүзеге асады.
Осы күнге дейін капрон аулардың нарықта жоқтығына байланысты балықшылар моножіптен және моноталшықтардан жасалған ауларды пайдалануға рұқсат сұрап келді. Себебі капрон ауларды табу өте қиынға соғады. Алайда арнайы зерттеу институттары аталған ау түрлерінің зиянын анықтау жұмыстарын жүргізіп жатыр. Ондағы мақсат енді жетіліп келе жатқан майда балықтардың да ауға оратылып қалмауын қадағалау болып отыр.
Ау құрудың да азабы бар. Қазір көп заттарға тыйым салынды. Мәселен жетілмеген балық шабақтарын ұстауддың алдын алу үшін ау ұяшықтарының мөлшері кемінде 50 мм болуы шарт. Сосын судың ластануын да қадағалайды. Тіпті біз пайдаланатын ауларға арнайы QR кодтар қоюды тапсырып жатыр. Бұрынғыдай емін-еркін балық аулау жайына қалды. Меніңше бұл дұрыс емес. Әрине ұрық шашатын уақытта қадағалағаны абзал. Қалған уақытты балықты кәсіп етіп отырған халықты қайта-қайта тексеруге болмайды. Әркімнің жағдай әртүрлі. Ешкім еріккеннен балық ауламайды, - дейді балықшы Берік Танабаев.
Осы ретте айта кетейік, былтыр Балық шаруашылығы комитеті Экология және табиғи ресурстар министрлігінің құрамынан Ауыл шаруашылығы министрлігіне берілген еді. Соған байланысты, салалық заңда қазіргі уақытта балық шаруашылығы саласындағы нормативтік-құқықтық актілерді әзірлеу және бекіту бойынша құзірет жоқ.
Осы күні Мәжіліс депутаттары акваөсіру саласындағы кейбір заңнамалық актілерге өзгерістер енгізу туралы Заң жобасы аясында Экология министрлігі мен АШМ құзыретін ажырату бойынша тиісті түзетулер енгізу туралы бастама көтерді. Осы заң қабылданса, моножіптер мен моноталшықтардан жасалған ауларды заңдастыру мәселесі мүдделі мемлекеттік органдар мен қоғам өкілдерінің қатысуымен тағы қаралмақ. Аталған заң биыл жазда қабылданады деп күтілуде.
Балық аулау табыс көзі ме?
Жетісу өңірінің көптеген тұрғындары үшін балық аулау хобби ғана емес, маңызды табыс көзі болып табылады. Алайда, ауылдық жерлерде заңды білмеу, жұмыстың жоқтығы және тез ақша табуға ұмтылу жиі саналы түрде жасала бермейтін заң бұзушылықтарға әкеледі. Балық аулау ақша табудың бір жолы болып қалатын шалғай елді мекендерде адамдар мұндай қадамдарға шарасыздықтан жиі барады.Соңғы рейдтер браконьерлік мәселесінің өткір күйінде қалып отырғанын көрсетті.
Бірлескен іс-шаралар жоспарын, сондай-ақ жоспарларды іске асыру шеңберінде Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі жыл сайын «Браконьер» және «Уылдырық шашу» сияқты жедел-алдын алу шараларын өткізеді.Ағымдағы жылдың басынан бері Жетісу ауданының табиғатты қорғау полициясы заңсыз балық аулағаны үшін ҚР Қылмыстық кодексінің 335-бабы бойынша 6 қылмыстық іс қозғады. Ұяшықтары 100 мм-ден аз монолитті желілерді пайдаланудан зақымдану. дерлік 3 млн теңгені (2 847 935 теңге) құрады.ҚР ӘҚБтК-нің 383-бабы бойынша 13 әкімшілік құқық бұзушылық анықталды. (Балық аулау ережелерін бұзғаны үшін), - дейді Балқаш-Алакөл облысаралық бассейндік балық шаруашылығы инспекциясы басшысының орынбасары Римант Кумашев.
Бірақ мәселе тек айыппұлдар мен жазаларда ғана емес. Ең бастысы - қоршаған ортаға зиян. Бақыланбайтын балық аулау балық популяциясының азаюына, экожүйе тепе-теңдігінің бұзылуына және сайып келгенде, тіпті балықшылардың өздері үшін де ресурстардың азаюына әкеледі.
Айта кетейік, әуесқой балық аулауға бір адамға 5 кг-ға дейін рұқсат етіледі. Лимиттен асып кету үшін арнайы рұқсат қажет. Ақылы су қоймалары үшін билет болу керек. Оның құнын сол су қоймаларының басшылары белгілейді. 5 кг-нан артық балықпен түскен демалушыға заң аясында айыппұл салынады. Оған бағынбасы құзырлы органдар қатаң шаралар қабылдауға құқылы.
Бүгінде Жетісу жерінде балық саны азайғаны білінеді. Оны мамандар да ашық айтып отыр.