Жатыр мойны обыры жасарып барады: дәрігерлер нені дейді

Жатыр мойны обыры – заманауи медицинаның ең көп зерттелген, алайда алдын алуға болатын қатерлі дерттерінің бірі. Дүниежүзінде жыл сайын жүз мыңдаған әйел бұл диагнозды естиді. Қазақстан да бұл статистикадан тыс емес: дерт жасарып, оның таралуы өсіп келеді. Бірақ соңғы жылдары елде жүргізілген вакцинация, ерте диагностика және ақпараттық түсіндіру жұмыстары үміт отын жаққандай. Дәрігерлер вакцина қауіпсіздігін нақты деректермен дәлелдеп, мифтерді жоққа шығарып келеді. Бұл – қазақстандық қоғам үшін аса маңызды кезең.

Жатыр мойны обырымен күрестің қазіргі жағдайы

Жатыр мойны обыры – алдын алуға болатын қатерлі ісік түрлерінің ішінде әлем бойынша төртінші орында тұр. Оның негізгі себебі – адам папиллома вирусы (АПВ). Қазақстанда да бұл ауру онкологтардың ең көп қадағалайтын топтарының бірі, өйткені жыл сайын жаңа жағдайлар тіркелуде.

Ұлттық ғылыми онкологиялық орталықтың дерегі бойынша:

• 2024 жылы 1368 жаңа жағдай анықталған,
• соның 83,8%-ы ерте кезеңде тіркелген,
• 16,2%-ы асқынған,
• 61 әйелде төртінші саты болған.

Елде есепте тұрған жатыр мойны обырымен ауыратын 18 мыңнан астам әйел бар. Олардың 11 мыңнан астамы бес жылдан бері өмірін ұзартқан, яғни емделген немесе тұрақты бақылауда.

Бұл көрсеткіштердің өзі соңғы жылдары диагностиканың ілгерілегенін көрсетеді. Егер бұрын қатерлі ісіктердің аз бөлігі ғана ерте анықталса, қазір бұл үлес 35%-дан асып отыр.

Онкологияның жасаруы: дәрігерлер нені байқап отыр?

Ұлттық ғылыми онкологиялық орталық басқарма төрағасының стратегиялық даму, ғылыми және білім беру жөніндегі орынбасары Оксана Шатковская Оксана Шатковскаяның айтуынша, қатерлі ісіктер соңғы он жылдықта бұрынғыдан ерте кездесетін болған. Бұл – тек Қазақстанда емес, бүкіл әлемдегі үрдіс.

Жастарда қатерлі дерттің жиілеуіне әсер етіп отырған факторлар:

1. Экологиялық жүктеменің артуы

Өндіріс, ауа сапасының төмендеуі, пластик пен химиялық материалдардың көбеюі – жасушалық мутациялардың негізгі себептері.

2. Урбанизация және өмір салтының өзгеруі

Қала өмірі стрессті, тез тамақтануды, қозғалыстың азаюын, ұйқының бұзылуын қалыпты құбылысқа айналдырды.

3. Қоректік өнімдердің сапасы

Табиғи өнім азайып, тез дайындалатын тағам, модификацияланған немесе ұзақ сақтауға арналған өнімдер көбейді.

4. Созылмалы стресс

Дәрігерлер соңғы жылдары стресс гормондарының иммунитетке әсерін жиі зерттей бастады. Олар қатерлі жасушалардың өсуін үдетуі мүмкін.

5. Тұқым қуалайтын бейімділік

Генетикалық фактор обырдың кейбір түрінде шешуші рөл атқарады.

АПВ және оның қауіптілігі: вирус неліктен назарда?

АПВ – жыныстық жолмен таралатын ең кең таралған вирус түрлерінің бірі. Әлемде жыныстық белсенді адамдардың 80%-ы өмірінде кемінде бір рет АПВ жұқтырады.

Вирус адам ағзасында біраз уақыт байқалмай жүреді. Кей жағдайда ол өздігінен жойылып кетуі мүмкін, бірақ қауіпті штаммдар (әсіресе АПВ-16 мен АПВ-18) жатыр мойнының жасушаларында өзгерістер туғызып, уақыт өте қатерлі ісікке айналуы мүмкін.

Сондықтан вакцинация қатерлі дерттің алдын алудың ең сенімді жолы болып саналады.

Ботагөз Қаукенова: “Ең жақсы вакцина – дәл қазір қолжетімді вакцина”

Medsupport.kz жетекшісі, дәрігер Ботагөз Қаукенова өзінің жеке тәжірибесін ашық айтады:

Мен өзім 30 жасымда вакцина салдырдым. Егер мүмкіндік болса, 40 жасқа дейін екпе алуға болады. АПВ вакцинасы ересек адамға да пайда әкеледі, – дейді ол.

Оның айтуынша, төртвалентті немесе тоғызвалентті вакцина қолжетімді болса, соңғысы кең қорғауға ие болғандықтан тиімдірек.

Қанат Суханбердиев: “Жыныстық белсенді адамдарға да қорғаныс береді”

ДДСҰ иммундау бағдарламасының ұлттық үйлестірушісі Қанат Суханбердиев вакцинация ересектер үшін де маңызды екенін атап өтеді:

Егер вирус ағзада жоқ болса, вакцина толық қорғайды. Егер вирус жұқтырылған болса да, басқа қауіпті штаммдардан қорғаныс береді, – дейді ДДСҰ иммундау бағдарламасының ұлттық үйлестірушісі. 

Қазақстандағы вакцинацияның қазіргі ахуалы

2024 жылдың қыркүйегінен бері елде:

• 300 мыңға жуық доза вакцина салынған,
• 183 мың қыз бірінші дозаны,
• 113 мың қыз екінші дозаны алған.

Аймақтық көрсеткіштер арасындағы айырмашылық айқын:

Екпе белсенді жүріп жатқан өңірлер:

• Түркістан
• Шымкент
• Алматы облысы

Ең төмен қамтылған өңірлер:

• Батыс Қазақстан
• Атырау
• Қостанай

Вакцинацияның баяу жүру себебі – ақпараттық олқылық, қорқыныш пен жалған ақпараттың тез таралуы.

Қоғамдағы мифтер және олардың негізсіздігі

Денсаулық сақтау министрлігінің вакциналармен басқарылатын инфекциялар бақылауы басқармасының басшысы Нұршай Әзімбаеваның мәлімдеуінше, АПВ вакцинасы туралы мифтер әлі де көп. Мамандардың деректері бұл қате түсініктерді толық жоққа шығарады.

1. Вакцина вирус жұқтырады – жалған

Вакцинаның құрамында тірі вирус жоқ. Ол жұқтыра алмайды, – дейді Нұршай Әзімбаева.

2. Бедеулікке әкеледі – ғылыми негізсіз.

2013–2014 жылдары вакцина алған 17 мыңнан астам қыздың кейінгі өмірін зерттеу:

ешқайсысында қауіпті онкогендік түрлер анықталмаған,

дені сау балалар дүниеге әкелген,

бедеулікке әкелген жағдай тіркелмеген.

3. Ерте менопауза – миф

Онкологтардың халықаралық зерттеулері мұны жоққа шығарады.

4. Аутизммен байланысы – жоқ

Жүздеген зерттеу, мыңдаған бақылау – ешбір ғылыми дәлел жоқ.

Жатыр мойны обырын емдеу неге қауіпті?

Егер дерт ерте анықталмаса, оның салдары өте ауыр болуы мүмкін.

Қатерлі жағдайларда:

• жатыр мойнын алып тастау,
• жатырды толық алып тастау,
• химиялық терапия,
• сәулелік терапия
• әйелдің бала туу қабілетін толық жоятын ем түрлері.

Сондықтан вакцинация фертильділікті сақтаудың ең тиімді жолы саналады.

Вакцинация – тек медицина емес, ұлттық қауіпсіздік мәселесі

Онкологтардың пікірінше, елдегі әйелдердің денсаулығы – мемлекет қауіпсіздігі мен демографиялық тұрақтылықтың негізгі көрсеткіші.

Мәселенің маңыздылығы:

• әйелдердің денсаулығы – ұлт денсаулығы;
• ана өлімі мен онкологиялық сырқаттар елдің әлеуметтік-экономикалық дамуына әсер етеді;
• дерттің жасаруы – болашақ аналарға қауіп;

алдын алу шаралары арқасында жыл сайын мыңдаған әйелдің өмірін сақтап қалуға мүмкіндік бар.

Ақпараттық саясат неге әлсіз болды?

АПВ туралы қоғамдағы қорқыныштың бірнеше себебі бар:

• 2013 жылғы вакцина науқанының сәтсіз коммуникациясы
• әлеуметтік желілердегі жалған ақпараттың көптігі
• медициналық сауаттылықтың төмендігі
• елдегі вакцинаға деген сенімсіздік
• кейбір діни түсініктердің дұрыс таратылмауы

Сондықтан қазіргі ақпараттық жұмыс бұрынғы қателіктерді қайталамауы тиіс.

Әлемдік тәжірибе: АПВ вакцинасы қайда тиімді нәтижелер көрсетті?

АПВ вакцинациясы алғаш енгізілген елдерде соңғы 10 жыл ішінде жатыр мойны обырының көрсеткіші айтарлықтай төмендеген.

Англия

Вакцинация енгізілгеннен кейін 87%-ға дейін төмендеу.

Австралия

Жатыр мойны обыры “жойылуға жақын ауру” ретінде танылған.

Скандинавия елдері

Ерте жасөспірімдерде қауіпті АПВ штаммдарының таралуы 90%-ға азайған.

Қазақстанда да мұндай нәтижеге қол жеткізуге болады.

Алдағы жылдарға қандай ұсыныстар бар?

• Вакцинацияны мектеп деңгейінде кеңейту
• Аймақтарда ақпараттық топтар құру
• Әр мектепте гинеколог пен психологтың қатысуымен ашық кездесулер өткізу
• Әкелер мен аналарды арнайы ақпараттық тренингтерге тарту
• Медиада ғылыми контентті күшейту
• Онкологиялық скринингтің қолжетімділігін арттыру
• Екпе салған қыздарды ұзақ мерзімді бақылау базасын құру

АПВ вакцинасы – әйелдер денсаулығын сақтайтын ең тиімді құрал

Қатерлі дертті емдеуден оның алдын алу әлдеқайда жеңіл.

АПВ вакцинасы – осының дәлелі.

Мамандардың айтуынша:

• вакцина қауіпсіз;
• бедеулікке әкелмейді;
• обырдың алдын алады;
• фертильділікті сақтайды;
• қоғам денсаулығына стратегиялық әсер етеді.

Ең бастысы – ақпараттың тазалығы, халықтың сенімі және әйелдердің өз денсаулығына жауапкершілігі.