Жасанды интеллект дәуіріндегі адам дамуы: БҰҰ болжамы
Астанада өткен халықаралық сараптамалық алаңда Біріккен Ұлттар Ұйымының Даму бағдарламасы (БҰҰДБ) 2025 жылғы Адам дамуы туралы баяндаманы көпшілікке таныстырды, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
"Таңдау мәселесі: Жасанды интеллект дәуіріндегі адамдар мен мүмкіндіктер" тақырыбындағы сессияда баяндаманың басты тұжырымдары, оның ішінде жасанды интеллекттің әлеуеті мен қаупі, жаһандық теңсіздік және адами капиталдың болашағы кеңінен сөз болды. Шараға дипломаттар, ғалымдар, шенеуніктер мен сарапшылар қатысты.
АДИ өссе де, даму қарқыны бәсеңдеген
Баяндаманың басты дерегі — Адам дамуы индексі (АДИ) әлемдік тарихтағы ең жоғары деңгейге жеткенімен, ілгерілеу қарқыны соңғы 35 жылда алғаш рет күрт баяулаған. Пандемиядан кейінгі жылдары жаһандық тұрақсыздық, экономикалық тоқырау мен әлеуметтік теңсіздік әсерінен 2023 жылы 90-нан астам елде АДИ көрсеткіші 2019 жылмен салыстырғанда төмен болған. Бұл — жаһандық дағдарыстардың кең ауқымды салдарын айқын көрсетеді.
Сондай-ақ баяндамада жоғары және төмен АДИ елдері арасындағы айырмашылық қайтадан ұлғайып жатқаны айтылды. Бұл — ең кедей, әлсіз топтардың одан сайын артта қалып, даму жолында «алшақтық процесі» жүріп жатқанын білдіреді.
Цифрлық технологиялар мен ЖИ: үміт пен қауіп
2025 жылғы баяндамада жасанды интеллект – даму құралы ретінде де, қауіп факторы ретінде де сипатталған. Сарапшылардың пікірінше, ЖИ қоғам өміріне енген сайын оның әсері арта түсуде: сауалнамаға қатысқан адамдардың 20%-ы қазірдің өзінде ЖИ-ді қолданып жатса, көпшілігі алдағы бір жылда оны пайдалана бастайтынын айтқан. Бұл — әсіресе төмен АДИ елдерінде айқын байқалады.
Дегенмен, ЖИ-дің даму үдерісі негізінен дамыған елдердің көзқарасына сүйеніп жүріп жатыр. Бұл жағдай инклюзивтілікке қатысты сұрақтарды күшейтіп отыр. Генеративті ЖИ модельдері белгілі бір деректер жиынтығына тәуелді, бұл өз кезегінде кең таралған көзқарастар мен мәдениеттерді елемеуге әкелуі мүмкін.
Жасанды интеллект — бұл тек технологиялық серпіліс емес, ол біздің құндылықтарымыз бен басымдықтарымыздың сынағы, — деді БҰҰДБ-ның Қазақстандағы Тұрақты өкілі Катаржина Вавьерниа.
Қазақстандағы жағдай: жетістік пен сын-қатер
Қазақстан 193 елдің ішінде 60-орында тұр (АДИ: 0,837) — бұл жақсы көрсеткіш. Алайда теңсіздік пен экологиялық тәуекелдерді есепке алғанда, индекс 0,765-ке дейін төмендейді. Бұл – әділеттілік пен тұрақтылықты күшейтетін шешімдердің қажеттігін көрсетеді.
Мемлекет жасанды интеллектті реттеуге бағытталған заңнамалық қадам жасап отыр. Жаңа заңда жеке деректердің қорғалуы, ашықтық, қауіпсіздік және ұлттық құндылықтармен үйлесімділік секілді қағидаттар алға қойылған. Дипфейктерді міндетті түрде белгілеу, эмоцияны бақылауға тыйым салу және келісімсіз дерек жинауға шектеу секілді нормалар енгізілген.
Жасанды интеллект – білім беру философиясын өзгертетін фактор. Ол жаңа буын мамандарын дайындауға, креативті ойлау мен талдауға жол ашады, — деді ҚР Ғылым және жоғары білім вице-министрі Гүлзат Көбенова.
ЖИ — жаңа мүмкіндік пе, әлде теңсіздікті күшейтуші ме?
Баяндамада ұсынылған үш негізгі бағыт:
- Адам мен ЖИ бірге жұмыс істейтін жаңа экономикалық модель құру.
- Инновацияны адам әлеуетін дамытуға бағыттау.
- Әлеуметтік салаларға (білім, денсаулық, қорғау) инвестицияны күшейту.
Жаһандық сауалнамаға сәйкес, респонденттердің 60%-ы ЖИ жаңа мансаптық мүмкіндіктер тудырады деп үміттенеді. Дегенмен, тек 13%-ы ғана жұмыссыз қалам ба деп алаңдаған. Бұл — әлемдік еңбек нарығында ЖИ-дің қабылдануы мен оған бейімделу деңгейі әртүрлі екенін көрсетеді.