Ұстаздық – өмірімнің ең үлкен бақыты: ардагер ұстазбен сұхбат

Ұстаз – ұлттың ұлағаты. Ол – ұрпақтың санасына сәуле құйып, өмірдің дұрыс бағыт-бағдарын көрсететін шырақшы. Қызылорда облысы, Жалағаш ауданының Коммунизм ауылында дүниеге келген Жұмакүл Үрметова – осындай шырақшы ұстаздардың бірі. 42 жыл бойы бастауыш сынып оқушыларына білім беріп, сан мыңдаған шәкірттің жүрегіне із қалдырған ардагер педагог бүгінде зейнет жасында болса да, ұстаздық жолдан алыстамай, жастарға бағыт-бағдар беріп келеді. Осы орайда BAQ.KZ тілшісі Жұмакүл апаймен ұстаздықтың қадірі, баламен тіл табысу сыры және бүгінгі білім беру жүйесінің келбеті туралы әңгімелескен еді.

– Жұмакүл апай, балалық шағыңызға көз жүгіртсек, сол кездің өзінде-ақ мұғалім болуды армандадыңыз ба? Әлде ұстаздыққа тағдыр жетеледі ме?

– Иә, ол кезде ауылдың өмірі де, мектебі де қарапайым еді ғой. 1970 жылы Таң ауылындағы №118 орта мектептің 1-сыныбына қабылдандым. Қазір ойласам, сол сәт – өмірімнің жаңа беті болған екен. Мектептің партасы ағаштан жасалған, бордың шаңы ұшып жататын, ал мұғалімдеріміздің жүзінен әрдайым жылылық сезілетін.

Сол кездің ұстаздары бізге тек әріп пен сан үйреткен жоқ, адам болуды, ізгілік пен мейірімді үйретті. Әр сабақтан кейін мұғалімімнің көзінен мейірім мен сенімді көру мен үшін үлкен қуаныш еді. Сол себепті мен де бала кезімнен: «Мен де осындай болсам екен, балаларға білім берсем екен» деп армандайтынмын.

1978 жылы сол алтын ұя мектебімді бітіріп, көп ойланбастан Қызылорда қаласындағы М.Мәметова атындағы қыздар педагогикалық училищесіне құжат тапсырдым. Бұл – бала күнгі арманымның алғашқы нақты қадамы болатын. Училищеде оқып жүрген жылдар менің ұстаздыққа деген сүйіспеншілігімді одан әрі бекемдеді. Сабақ барысында балалармен қалай сөйлесу керек, қалай үйрету керек, мейірім мен тәртіпті қалай үйлестіру керектігін үйрендім.

1982 жылы оқуымды аяқтап, қолыма диплом алған соң, ойланбастан өзім оқыған мектебіме – №118 орта мектепке ұстаз болып оралдым. Бұл мен үшін тағдырдың ең үлкен сыйы еді. Өзім білім алған сыныптың есігін мұғалім ретінде қайта ашқан сәттегі толқу мен қуанышты сөзбен айтып жеткізу қиын. Сол күннен бастап менің өмірім ұстаздықпен, балалармен, мектеппен тығыз байланысып кетті.

– Бір мектепте 40 жылдан астам уақыт еңбек ету үлкен жауапкершілік қой. Сізге сол күшті не берді деп ойлайсыз?

– Менің өмірімнің мәні де, қуанышы да – балалар. Бірінші сыныпқа келген бала алғаш рет әріп танып, өзі жазған сөзін маған қуана көрсеткен сәт – ұстаз үшін теңдесі жоқ сезім. Сол кішкентай көздердегі қуаныш пен қызығушылық – менің ең үлкен марапатым.

Бала – аппақ парақ сияқты. Сол параққа не жазылатыны мұғалімге байланысты. Мен әр балаға ерекше көзқараспен қарап, бойындағы жақсы қасиеттерін оятуға тырыстым.

Күн сайын мектепке барып, балалармен бірге күліп, бірге үйреніп, бірге өмір сүрудің өзі мен үшін үлкен бақыт еді.

Әр сабақ сайын баланың кішкентай жетістігіне қуанып, әр қатесін түзеткен сайын өзім де үйренетінмін. Иә, кейде үйге келген соң дәптер тексеріп отырып, ұйықтап кететін кездер де болды. Бірақ ертеңгі күні тағы да мектепке баруға деген ықылас ешқашан азайған емес.

Өйткені мен үшін мектептің иісі, балалардың күлкісі – өмірдің ең тәтті тынысы.

– Сіздің ойыңызша, нағыз жақсы ұстаз қандай болу керек? Оны өзгелерден даралап тұратын қасиет не деп ойлайсыз?

– Жақсы ұстаз – мейірімі мен әділдігі бар адам. Өйткені бала бәрін сезеді: жылы сөзді де, салқын көзқарасты да. Сондықтан мен әр оқушыға өз баламдай, аналық мейіріммен қарауға тырыстым. Мейірім мен әділдік – ұстаздықтың қос қанаты. Егер осы екеуі болса, бала ұстазға сенеді, ал сенім болған жерде нәтиже де болады.

Тағы бір аса қажет қасиет – сабыр. Әр бала – бір әлем. Бірі шапшаң үйренеді, бірі баяу, бірі ұялшақ, бірі ашық мінезді. Ұстаз сол мінездің бәрін қабылдап, әрқайсысына жеке жол таба білуі керек. Балаға дауыс көтеру, асықтыру немесе салыстыру – оның жүрегін жаралайды. Ал жақсы сөз, сенім мен шыдам – кез келген баланы алға жетелейді.

Мен әрдайым «Бастауыштағы бала – аппақ қағаз, ұстаздың әр сөзі мен ісі сол қағазға түсер із іспетті» деп айтып келемін. Сол қағазға із қалдырғанда, ол із мейірім мен парасаттан тұрса екен деймін. Өйткені ұстаз баланың жадында тек біліммен емес, адамдық өнегесімен қалады.

Жақсы ұстаз болу үшін ең алдымен жүрегің таза, ниетің ақ болуы керек. Сол кезде ғана сенің сөзің де, әрекетің де шәкірттің жанына жол табады.

– Сіз талай буын шәкірт тәрбиеледіңіз. Сол балалардың біразы бүгінде елдің әр түкпірінде еңбек етіп жүр. Шәкірттеріңізбен арадағы байланыс қазір қандай? Хабарласып, кездесіп тұрасыздар ма?

– Иә, әрине! Кейде ауылға келген бұрынғы шәкірттерім арнайы іздеп келеді. Солардың әрқайсысы есіктен кіріп келіп, «Апай, сіздің арқаңызда адам болдық» деп айтқанда, жүрегім елжіреп кетеді. Бір кезде кішкентай ғана қолынан жетектеп, әріп танытқан балалардың бүгінде елдің түрлі саласында еңбек етіп жүргенін көру – ұстаз үшін ең үлкен қуаныш, ең биік марапат.

Мен үшін шәкірт деген – өз баламмен тең. Олармен кездескен сайын балалық шақтың бейнесі көз алдымда қайта тіріледі. Бірі дәрігер, бірі инженер, бірі мұғалім – бәрі де қоғамның түрлі саласында елге қызмет етіп жүр. Олардың жетістігі менің еңбегімнің жемісі секілді көрінеді. Өйткені ұстаздық – тұқым егісімен бірдей. Бүгін еккен дән ертең өмірге айналады.

Шәкірттерімнің арасында танымал тұлғалар да бар. Солардың бірі – бүгінгі таңда Қызылорда облысының білім басқармасының басшысы Асқарбек Есжанов.
Ол менің ең еңбекқор, ізденімпаз оқушыларымның бірі болатын. Сабақ кезінде әр нәрсені білгісі келіп, үнемі сұрақ қойып отыратын. Сол мінезі оны үлкен биікке жетеледі. Қазір кездескен сайын жылы жымиып: «Апай, сіздің берген бағытыңыз өмірімнің шамшырағы болды», – дейді. Осы сөздің өзі – мен үшін ең үлкен марапат, ең қымбат сый.

Ұстаз үшін шәкірттің жетістігін көруден артық бақыт жоқ. Өйткені жақсы ұстаздың өмірі өзі сабақ берген балалар арқылы жалғасады. Оның айтқан сөзі, үйреткен сабағы, жүрек жылуы – шәкіртінің бойында мәңгі сақталып, жаңа ұрпақтың биігіне айналады.

«Ұстаздың шынайы еңбегі – өзінен кейін жарқыраған шәкірттің көзінен көрінеді» – деп жиі айтамын.

Міне, мен үшін өмірдің мәні де, еңбектің жемісі де – осы.

– Жұмакүл апай, бүгінде білім беру саласы күн сайын өзгеріп, жаңа форматтарға көшіп жатыр. Қазіргі білім жүйесіне, жас буын ұстаздардың жұмыс тәсіліне көзқарасыңыз қандай?

– Уақыт өзгереді, талап өзгереді. Бүгінде білім беру саласы жаңа технологиялармен, сандық платформалармен тығыз байланыста. Сабақтар интерактивті форматта өтеді, оқушылар планшетпен, ноутбукпен жұмыс істейді. Бұл, әрине, заман талабы.

Бірақ меніңше, ұстаздықтың ең басты құндылығы ешқашан өзгермейді – ол жүректен оқыту. Қай кезеңде де баланың жанын түсіне алатын, мейіріммен баулитын мұғалімнің рөлі бәрінен биік. Технология білім бере алады, бірақ тәрбие мен рухани жылу тек адамнан беріледі.

Қазір ақпарат көп, интернет бар, оқулықтар түрленді. Бірақ соның бәрі баланың бойына адами қасиетті, еңбекқорлық пен ізетті сіңіре алмайды. Сол үшін мен кейде «ақпарат көбейді, бірақ ақыл азайды ма?» деп ойланамын.

Жас ұстаздарға әрқашан айтатыным – баланың жүрегіне жол табыңдар. Әр оқушы – өз алдына бір әлем. Бірі ұялшақ, бірі алғыр, бірі арманшыл. Егер ұстаз сол баланың жан дүниесіне үңіле білсе, оның болашағына бағыт бере алады.

Қысқасы, заман қанша өзгерсе де, ұстаздықтың өзегі – адамдық пен мейірім. Ұстаз шәкіртін тек біліммен емес, жүрек жылуымен де тәрбиелеуі керек. Сонда ғана білім беру жүйесі шынайы мәнге ие болады.

– Бүгінде зейнет демалысындағы өміріңіз өз арнасына түскен болар. Бірақ ұстаздық – жүрекпен істелетін еңбек қой. Сол мектеп өмірін, балалардың күлкісін, сабақтағы сәттерді сағынасыз ба?

— Иә, әрине. Мектеп – менің өмірімнің ең қымбат, ең ыстық кезеңі ғой.
Қырық екі жыл бойы күн сайын балалардың шат күлкісін естіп, олардың әр жетістігіне қуанып, әр қиындығына бірге уайымдап үйренген адам үшін мектеп өмірінің орны ерекше. Кейде қоңыраудың сыңғыр үнін естісем, жүрегім шым ете қалады. Сол сәтте көз алдыма тақта алдында тұрған өз бейнем, парталарда отырған балақайлардың жарыса сөйлеген, шат-шадыман күлкіге толы сәттері елестейді.

Зейнетке шықтым десем де, жан дүнием әлі де ұстаз күйінде. Өйткені ұстаздық – жай кәсіп емес, бұл өмір бойы өшпейтін ішкі от, рухтың қызметі.
Қазір жас әріптестерім жиі хабарласып, ақыл сұрайды. Бірі – сабақ жоспарын, бірі – сыныптағы қиын мінезді балалармен жұмыс істеудің жолын ақылдасады. Сондайда өз тәжірибеммен бөлісіп, қолдан келгенше бағыт-бағдар беруге тырысамын.

Өйткені ұстаздық – тек мектеп қабырғасында өтетін жұмыс емес, өмірдің өзінде де жалғасатын миссия.
Бір кездері өзім әріп үйреткен кішкентай шәкірттерім бүгінде менің орнымды басып, сол жолды жалғастырып жүргенін көру – мен үшін ең үлкен бақыт.
Тіпті солардың екеуі – менің өз қыздарым. Екеуі де ұстаздықты таңдады. Олардың әр жетістігіне қарап, «демек менің жолым босқа болмаған екен» деп шүкір етемін.

Ұстаздықтың шуағы сөнбейді. Ол жүректе өмір бойы жанып тұрады.
Өйткені мектеп – менің жастығымның мекені, ал шәкірттер – өмірімнің жалғасы.

– Ұзақ жылдар ұстаздық еткен адам ретінде, бүгінде білім жолына енді қадам басқан жас мұғалімдерге қандай ақыл-кеңес берер едіңіз?

– Ең алдымен, мұғалім өз ісін шын жүрегімен сүйе білуі керек. Мұғалімдік – жай ғана мамандық емес, бұл – өмірдің үлкен миссиясы, адам тағдырына әсер ететін ұлы міндет. Егер ұстаз өз еңбегін сүймесе, бала жүрегіне жол таба алмайды.

Балаға тек білім беру жеткіліксіз. Ұстаз оның бойына өмірге деген сенім, адамдық жылу мен мейірім ұялата білуі тиіс. Кейде бір жылы сөз, бір шағын қолдау оқушының тағдырын өзгертеді. Міне, ұстаздықтың шынайы еңбегі – осында.

Сонымен қатар, қазіргі заманда ұстаз үнемі ізденісте, жаңалыққа ашық болуы қажет. Уақыттың ырғағына ілесіп, заманауи әдістемелер мен технологияларды меңгерген мұғалім ғана шәкіртінің сенімін оята алады. Бірақ соның бәрінде жүрек жылуы мен адамгершілік басты орында тұруы керек.

Мен әрдайым жас әріптестеріме: «Бала – болашақтың иесі. Сенің бүгінгі сөзің, сенің мейірімің – оның ертеңгі өмірінің іргетасы», – деп айтамын.

Жұмакүл Үрметованың өмір жолы – адалдық пен адамгершіліктің айғағы. Қырық екі жыл бойы бір мектепте үздіксіз қызмет етіп, бірнеше буын шәкірт тәрбиелеген ұстаздың еңбегі мемлекет тарапынан да ескерусіз қалған жоқ.

Биыл Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігінің «Еңбек ардагері» медалін алған сәт – Жұмакүл апайдың ұстаздық ғұмырының шынайы жемісі.

Бүгінде бес баланың анасы, он төрт немеренің асыл әжесі болып отырған ардагер ұстаздың жүрегінде әлі де мектепке деген сағыныш, шәкіртке деген сүйіспеншілік бар. Өйткені ол үшін ұстаздық – жай кәсіп емес, өмірдің мәні мен бақыты.

Жұмакүл апайдың еңбегінің жалғасы бүгінде өз отбасында да көрініс тапқан: екі қызы ана жолын жалғастырып, мектепте ұстаз болып қызмет атқарып жүр.

Міне, бұл – ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан нағыз ұстаздық әулеттің бейнесі. Мейірім мен білімге деген құрмет анадан қызға, ұрпақтан ұрпаққа мұра болып жалғасып келеді.