Туризм – тек демалыс емес, бұл – экономика, мәдениет, идеология

Туризм – табыс көзі ме, әлде пайдаланылмай жатқан әлеует пе? Қазақстандағы туризм саласының беталысы. Бүгінгі мақалада елдегі туризм саласындағы ерекшеліктер туралы сөз қозғамақпыз.

Қазақстан – Еуразия құрлығының кіндік тұсында орналасқан, табиғи байлық пен тарихи мұраға бай мемлекет. Бірақ бір қарағанда туристер ағылып келуі тиіс осындай елдің туризм саласы әлі күнге дейін толыққанды ұлттық табыс көзіне айнала алмай отыр. Мәселе неде? Қандай артықшылықтарымыз бар және қандай кедергілер туризмнің тегеурінді салаға айналуына тосқауыл болып отыр? Бұл мақалада Қазақстандағы туризмнің даму ерекшеліктері мен қиындықтары, мемлекеттік саясат пен жеке сектордың мүмкіндіктері, сондай-ақ саланың болашағы талданады.

Қазақстан картасынан бастап қарасақ, туристік әлеуетіміз орасан екенін көреміз. Батыста – Каспий теңізі, шығыста – Алтай таулары, оңтүстікте – Тянь-Шань сілемдері, ал орталықта – шексіз дала мен тарихи мекендер. Бір ғана Шарын шатқалының өзі Американың Гранд-Каньонынан кем түспейді. Балқаш пен Алакөлдің ерекше суы, Баянауыл мен Көкшетау секілді орманды-тау бөктерлері, Бозжыра мен Үстірттің табиғи бедері – бәрі әлем туристерін тамсандыра алатын нысандар.

Алайда бір қарағанда артықшылық саналатын осы кеңістік – кей жағдайда қиындыққа айналады. Туризм инфрақұрылымының дамуы үшін жол, логистика, тұрақты байланыс пен қызмет көрсету қажет. Бүгінде Қазақстанның туристік нысандарының көпшілігіне жету – нағыз сынақ. Алыс ауылдарға, шалғай шатқалдарға барам деген адам үшін жол да, қолайлы көлік те, аялдайтын жер де тапшы.

Соңғы жылдары мемлекет туризм саласын басым бағыттардың бірі ретінде жариялап келеді. “Kazakh Tourism” ұлттық компаниясы құрылған, өңірлік бағдарламалар мен “Алакөл”, “Балқаш”, “Түркістан” кластерлері белгіленген. Алайда тәжірибе көрсеткендей, стратегия бар да, жүйелі нәтижелі тетік әлі әлсіз.

Туризм – тек демалыс емес, бұл – экономика, мәдениет, идеология. Бұл сала ел туралы сырт көздің пікірі мен елдің ішкі бірлігіне әсер ететін фактор. Бірақ қазіргі жағдайда көпшілік үшін туризм – ақылы демалыстың қымбат түрі ретінде қабылданады. Ішкі туризм дамымаған, шетелдіктер үшін виза жеңілдетілгенімен, тартымды маршруттар мен кәсіби гидтердің жетіспеушілігі байқалады.

Қазақстанның этнотуризмге деген әлеуеті ерекше. Көшпенділердің тарихы, салт-дәстүрі, киіз үй мен қымыз, ұлттық тағамдар мен аңшылық дәстүр – туристер үшін тосын, қызықты әрі әсерлі мәдени тәжірибе.

Алайда этнотуризм кейде шоуға айналып барады. “Этноауыл” форматындағы біркүндік шаралар мен фотосессия үшін жасалған жасанды көріністер шынайылықтан алшақ. Этнотуризм ұлттық рухты жеткізудің құралы болуы керек, тек пайда табуға емес, қазақ болмысының қадірін әлемге паш етуге негізделуі тиіс.

Мысалы, Маңғыстау өңіріндегі жер асты мешіттер, Түркістандағы Қожа Ахмет Ясауи кесенесі мен Ұлытау өңірі – барлығы да ұлттың рухани кеңістігімен тікелей байланысты. Бірақ сол қасиетті орындарға бару үшін туристің қалтасы да, уақыты да мықты болуы керек. Инфрақұрылым мен қызмет сапасы – тағы да өзекті мәселе.

Теңізсіз жағажай туризмі: Алакөл мен Балқаш қаншалықты дайын?

Жағажай туризмі туралы сөз болғанда, көпшіліктің ойына алдымен Түркия, БАӘ, Таиланд сияқты елдер келеді. Дегенмен Қазақстанда да теңізге пара-пар су айдындары бар – Алакөл мен Балқаш. Соңғы жылдары бұл көлдер маусымдық туризмнің негізгі орталықтарына айналып келеді. Алайда ол жерлердегі қызмет көрсету сапасы, санитарлық жағдай, баға мен жайлылық мәселелері жиі сынға ұшырайды.

Туристің көзқарасымен қарасақ, Алакөлге бару – шыдам мен дайындықты талап етеді. Қонақ үйлер мен тамақтану орындары, жол сапасы мен медициналық көмек — бұл базалық талаптар. Ал бізде бұл қызметтердің бәрі біркелкі емес. Бір өңірде жақсы дамыса, көрші аймақта тіпті қарапайым дәретхана табу қиын болуы мүмкін.

Қала туризмі және урбанизацияның рөлі

Нұр-Сұлтан (Астана), Алматы, Шымкент – бұл қалалар ірі көлік тораптары, заманауи инфрақұрылымы бар шаһарлар. Мұнда бизнес-туризм, іскерлік форумдар, көрмелер мен мәдени шаралар өтеді. Қала туризмі – инвестиция тартудың құралы бола алады.

Алматы – тау туризмінің, Астана – заманауи архитектура мен саяси туризмнің, Түркістан – рухани туризмнің орталығына айналуға бейім. Бірақ барлық қалаларда ортақ мәселе – ақпараттық қолжетімділік, ағылшын тіліндегі қызмет сапасы, онлайн платформалар мен нұсқаулықтардың болмауы.

Туризм – тек табиғат пен тарих емес. Бұл – адам факторына тәуелді сала. Туристке жол көрсететін гидтің біліктілігі, қызмет көрсететін персоналдың этикасы, тазалық, қауіпсіздік, тілдік дайындық – барлығы шешуші рөл атқарады.

Қазақстанда туризм мамандарын дайындайтын оқу орындары бар. Бірақ еңбек нарығында ағылшын тілін меңгерген, кәсіби стандартқа сай гидтер жетіспейді. Сервистік мәдениет пен қонақжайлылықты нарыққа икемдейтін жаңа буын қажет.

Қазақстан туризмге тек қаржы көзі ретінде қарамауы тиіс. Бұл – елдің идеологиялық бейнесін қалыптастыратын сала. Шетелдік турист Қазақстанға келгенде – біздің мәдениетімізді, тәртібімізді, өмір сүру салтымызды көреді. Ол алған әсерін әлемге таратады. Сол арқылы біз өзіміз туралы әлемдік пікірге әсер етеміз.

Туризм – жұмсақ күш (soft power). Әлем елдері саяси емес, мәдени, туризм арқылы өз елін танытады. Қазақстан да осы бағытта өз брендін жасауға тиіс.

Туризм – табыстың көзіне айналуы үшін не істеу керек?

Қазақстан туризмге арқа сүйей алатын ел. Табиғат та, тарих та, мәдениет те жеткілікті. Тек осы байлықты дұрыс форматта, кәсіби деңгейде ұсыну қажет. Ол үшін:

• Инфрақұрылымды дамыту;

• Қызмет сапасын көтеру;

• Мәдени кодты сақтау мен насихаттау;

• Кадр дайындауға басымдық беру;

• Туристерге қолайлы орта қалыптастыру керек.

Туризм – болашағы зор сала. Бірақ ол өзінен-өзі дамымайды. Ұлттық деңгейдегі саяси ерік, бизнестің серіктестігі, азаматтық қоғамның белсенділігі қажет. Сол кезде ғана Қазақстан туристік державаға айнала алады.

Қазақстанда туризмнің көтерілуі – экономиканың ғана емес, елдің жаңа рухани келбетін қалыптастырудың да жолы. Табиғат сыйлаған кеңістікті – рухпен, кәсібилікпен, жауапкершілікпен толтыру – баршамыздың ортақ міндетіміз.