Шәукенова: Бұл сайлау – мемлекеттік аппаратқа жаңа талаптар қойылатынын байқатады

Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының вице-президенті, Қазақстан халқы Ассамблеясы Кеңесінің мүшесі Зарема Шәукенова Президент сайлауына қатысты өз сараптамасын ұсынды, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.

Қазақстан өзінің саяси дамуының жаңа кезеңіне қадам басты, бұл еліміздің даму жолындағы жаңа сын-тегеуріндерге жаңа, қатып қалған қағидалардан тыс жауаптар іздеу қажеттігін білдіреді. Өзгерістер – дамудың маңызды элементі. Биылғы жыл жан-жақты қайта құру мен нақты жаңару жылы болды. Жарияланған президенттік сайлау бүкіл саяси жүйені түбегейлі қалпына келтіруге әкелетін сайлау цикліне бастау болады – дейді саясаткер.

Ол бұған дейін жүргізген әлеуметтік-сауалнамалардың деректері бойынша қазақстандықтар арасында мөлшерленген саяси жаңғырту үлгісін қолдау басымдыққа ие болғанын айтады.

Алайда бұл саяси өзгерістерді күтпейтінімізді білдірмейді. Қазіргі уақытта қоғамда саяси жүйені өзгерту қажеттігі туралы нақты түсінік бар. Азаматтардың электораттан күткеніндей елдегі саяси жүйе реформаларды талап етеді. Сонымен бірге, осы сауалнама нәтижелеріне сәйкес партиялық идеологияның ешқайсысы әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ету мәселелерімен дұрыс жұмыс жасамайынша тиімді бола алмайтынын көрсетті – дейді Зарема Кәукенқызы.

Тәуелсіздік жылдарында Қазақстанда ұлттық экономиканың қағидатты жаңа негіздерде жұмыс істеуі мен дамуын қамтамасыз ететін нарықтық институттар жүйесі қалыптасты, азаматтық қоғамның, саяси жүйе мен оның институттарының жұмыс істеуі мен жетілдірілуін айқындайтын саяси-құқықтық база құрылды, болашаққа арналған стратегиялар мен іс-қимылдар бағдарламалары айқындалды. 

Десе де, әлеуметтік параметрлер, адамдардың өмір сүру деңгейі мен сапасының артуы тұрғысынан қол жеткізілгендерді бағалай отырып, жүргізілген саяси-экономикалық реформа әлеуметтік саланың әр адам үшін кеңейетін және дамып келе жатқан мүмкіндіктердің кеңістігіне айналуына әкелмегенін атап өту қажет. Бұл өз кезегінде сенімнің жетіспеушілігін тудырады. Сенім ресурсы теріс эмоциялардың тез бөлінуіне, үлкен геоэкономикалық стресске, пессимизм мен болашақ қорқынышына бейім. Бірақ болашаққа деген сенім дағдарыстар мен сынақтардың шырмауы арқылы серпіліс энергиясының негізі – дейді сарапшы.

Белгілі философ және саясаттанушы Фрэнсис Фукуяма атап өткендей, әлеуметтік саясаттың негізгі міндеті – қоғамдық капиталды көбейту. Қоғамдық капитал – бұл, ең алдымен, әлеуметтік топтасу, қоғамдағы сенім деңгейі, қоғамдық мәселелерді бірлесіп шешуге дайын болу. 

Оны «ағартушылық өз мүдделік қызығушылықтың» және шарттық қатынастар институттарының негізінде құру мүмкін емес, онда адамдар «үнемі дамытып, келісіп, сотта қорғап, содан кейін олардың сақталуын қамтамасыз ету керек, соның ішінде мәжбүрлеу шаралары арқылы» ресми ережелер жүйесі аясында өзара әрекеттеседі. Сенімді алмастыратын барлық осы процедуралар экономистердің тіліндегі «транзакциялық шығындар» деп аталатын шығыстардың өсуіне әкеледі. «Басқаша айтқанда, қоғамдағы сенімсіздіктің басым болуы жоғары сенім деңгейі бар қоғамдардан құтылған экономикалық қызметтің барлық түрлеріне қосымша салық салумен тең» - дейді Зарема Шәукенова.

Билік құрылымдары мен азаматтық қоғамның әлеуметтік-саяси серіктестігі адамдардың билікті берген адамдарға деген сенімінің жоғары деңгейін, олардың жалпы игілікке ықпал ететін биліктен шығатын шешімдерді орындауға дайындығын білдіреді. 

Бұл туралы Конфуцийдің нұсқауларын еске түсіруге болады: "Мемлекетте тамақ, қару-жарақ жеткілікті болуы керек және адамдар билеушілерге сенуі керек. Егер қажеттілік туындаса, не құрбан етуге болады? Тамақтан, қару-жарақтан бас тартуға болады. Бірақ сенім болмаса, мемлекет қарсы тұра алмайды". Қазіргі заманғы сарапшылар халықтың билік институттарына деген сенімін "саяси капитал" деп атайды. Әлеуметтанулық зерттеулердің деректері бүгінгі таңда қазақстандықтардың билік басындағыларға қатысты барынша сыншыл екендігін айғақтайды. Өкінішке орай, біздің әкімшілік-саяси билік институттарымызда "саяси капитал" ұғымы көбінесе "бюрократиялық капитал" ұғымымен алмастырылады – дейді саясаткер.

Бұдан басқару технологияларына қойылатын талаптардың сапалы өзгерту қажеттелігі туындайды. Басқару жүйесін жетілдіру үшін жаңа резервтер табу керек. 

Мемлекеттік аппаратқа қойылатын жаңа талаптар функцияларды сапалы орындау, стратегиялық жоспарлау, әлеуметтік жанжалдарды алдын алу және реттеу, басқарушылық шешімдер мен іс-әрекеттерді үйлестіру, олардың тиімділігі, сондай-ақ барлық деңгейдегі басқарушылардың қажетті құзыреттерін ынталандыру мен дамыту мәселелері сияқты саяси менеджменттің бағыттарына қатысты болады. Бір сөзбен айтқанда, мемлекеттік басқаруды жүйелі жаңғырту қажет. Мемлекет басшысы президенттік сайлау күнін жариялауға байланысты отандастарына арнаған үндеуінде барлық негізгі мемлекеттік институттар шамадан тыс жүктелетінін ерекше атап өтті. «Халық үніне құлақ асатын мемлекеттің» құрамдас бөліктері – консенсусқа, мүдделер тепе-теңдікке, ымыраға ұмтылу өте маңызды – дейді ол.

Ұқсас нормалар мен қағидаттар саяси басқару саласын да анықтайды. Саясат – күштердің ашық финалмен бәсекелестігі және осы бәсекелестіктің нәтижесі, ол қандай болса да, саяси кеңістіктің жалғыз заңды формасына айналады. 

Сондықтан да, өз өкілеттіктерінің мерзімінің қысқаруына қарамастан, мемлекет мүддесін бәрінен жоғары қоя отырып, Тоқаев өзінің 2022 жылғы 1 қыркүйектегі Қазақстан халқына Жолдауында «әділ Қазақстанды құруға бағытталған түбегейлі және жан-жақты реформаларды табысты іске асыру үшін халық сенімінің жаңа мандаты қажет» деп айтқан болатын. Жалпы алғанда, президенттік сайлау кезінде бүкіл қазақстандық қоғамның топтасуы Мемлекет басшысының жауапкершілік танытуға, демократия, заңдылық пен құқық тәртібі қағидаттарына адал болуға, қазақстандықтардың бірлігі мен бірлігін көрсетуге үндеуіне жауап болады – дейді ол.