Қылмыс пен жаза. Ішкі істер министрлігі бір жылда не істеді?

Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Жыл соңында белгілі бір салада қандай өзгеріс болғанын жазу дәстүрге айналған. Осы орайда реформаны бірнеше жыл қатарынан жүзеге асырып, «рухани жаңғырып» жатқан Қазақстанның ішкі істер саласындағы жаңалықтарды еске түсіріп, есеп беруді жөн көрдік. 

Реформаның бастамасы

2019 жылдың басынан бастап Елбасының тапсырмасы бойынша министрлік Ішкі істер органдарын жаңғыртуға кірісті. Реформалардың негізгі құралы Үкімет бекіткен 9 негізгі бағыттан тұратын ішкі істер органдарын жаңғырту жөніндегі 2019-2021 жылдарға арналған Жол картасы болды. Солардың бірі - «Ұйымдық-штаттық құрылымды оңтайландыру». 

Осыған байланысты 106 артық басқару буыны және 1 483 басшылық лауазым жойылды. Реформалау кезеңінде ІІМ саны 11% - ға қысқартылды. Нәтижесінде полиция қызметкерлерінің саны бойынша 100 мың тұрғынға шаққандағы деңгей 471-ден 372-ге дейін төмендеді.

Жол-патрульдік полициясы патрульдік полиция болып қайта құрылды.

Саптық бөліністердің сержанттық лауазымдарын офицерлік лауазымдарға кезең-кезеңмен ауыстыру аяқталды. 7 775 бірлік аударылды.

Еңбекақы төлеудің жүйесі өзгерді 

Штатты оңтайландыру есебінен үнемделген және бюджеттен қосымша бөлінген 20 млрд ақшаға 2019 жылғы 1 шілдеден бастап патрульдік полиция қызметкерлерінің жалақысы – 65%-ға, жедел – тергеу бөлімшелерінің жалақысы – 55%-ға, учаскелік инспекторларға, кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі инспекторлар мен оқытушыларға – 25%-ға, полиция мен қылмыстық-атқару жүйесінің қалған қызметтерінің жалақысы – 20% - ға өсті.

Полиция қызметкерлерінің жалақысы мемлекеттік бюджет есебінен ұсталатын барлық органдар үшін қызметкерлерге еңбекақы төлеудің бірыңғай жүйесіне сәйкес белгіленеді. 

Биылғы қаңтарынан бастап жалақыны кезең-кезеңмен (2021-2023 ж.) тағы да 30% - ға арттыру жүргізілуде.

Реформа процесінде ІІО-ның тұрғын үйге мұқтаж қызметкерлері үшін әлеуметтік кепілдікті қамтамасыз ететін заңға жаңалықтар енгізілді. Қазіргі уақытта 23 935 адам, сондай – ақ қызметкерлердің 72,2%-ы пайыздық мөлшерде өтемақы алды. 

Айта кету керек, тұрғын үйді жалға алғаны үшін аталған өтемақыны енді жедел-тергеу бөлімшелерінің қызметкерлері ғана емес, учаскелік полиция қызметкерлері, кәмелетке толмағандар ісі жөніндегі инспекторлар, патрульдік полиция қызметкерлері де алады.

Реформа күш құрылымдарының жоғары біліміне де әсер етті. Жүргізілген бағалаудан кейін тек алты үздік оқу орнын қалдыру туралы шешім қабылданды, оның ішінде: 3 Академия (Алматы, Қарағанды және Қостанай), Ақтөбе заң институты, Шымкент және Павлодар қалаларының оқу орталықтары. 

Оқу орындарының мамандануы анықталды. Қарағанды академиясында тергеушілер мен криминалистерді, Алматы академиясында – жедел және техникалық қызметкерлерді, Қостанайда – ҚАЖК қызметкерлерін, Ақтөбе институтында – әкімшілік полицияны, Шымкент қаласында – ҚССО, Павлодар қаласында – әкімшілік полицияны даярлау жүзеге асырылады.

Рейтингтік жоғары оқу орындарымен ынтымақтастық туралы 33 меморандум жасалды.

Жаңа арнайы курстар мен пәндер енгізілді (арнайы полиция тактикасы; ІІО қызметкерлерін психологиялық даярлау; ІІО жұмысындағы Инфокоммуникациялық технологиялар; коммуникативтік дағдылар және басқалар).

Кадр даярлау

Осы реформа аясында полицейлер үшін жас перспективалы қызметкерлерді, оның ішінде басқа мемлекеттік органдар мен мемлекеттік емес сектордың қызметкерлерін қызмет бойынша ілгерілетуге ықпал ететін жаңа біліктілік талаптары бекітілді.

Полиция қызметкерлерінің кәсіби және жеке қасиеттеріне қойылатын негізгі талаптарды белгілейтін полиция стандарты бекітілді.

Осы құжатты дамыту үшін учаскелік полиция инспекторларының жұмысы үшін Нұсқаулық – әртүрлі жағдайларда учаскелік полиция қызметкерлерінің іс-қимылдарының қадамдық алгоритмі әзірленді. Осыған ұқсас жәрдемақы патрульдік полиция қызметкерлері үшін әзірленуде.

Уәждемелік ынталандырудың, кадрларды іріктеу мен даярлаудың жақсаруы кадрлардың тұрақтамауын 2 есеге қысқартуға мүмкіндік берді.

Учаскелік инспектордың мақсаты мен мәртебесі 

Учаскелік инспекторлардың мәртебесін көтеру мәселесі соңғы екі жыл бесенді талқыланды. 

Құқық бұзушылықтар жасауға, сондай-ақ Әкімшілік құқық бұзушылықтар жасауға ықпал ететін себептер мен жағдайларды жою туралы ұсыныстар енгізу бойынша оның өкілеттіктерін кеңейту жолымен учаскелік полиция қызметкерінің мәртебесін арттыруға бағытталған заңнамалық түзетулер қабылданды.

Бұдан басқа и учаскелік полиция инспекторының көмекшісі мәртебесі заңнамалық түрде бекітілді, бұл полицияның сервистік жұмысы қағидатын іске асыруда учаскелік инспекторлар қызметінің толыққанды институтын құруға мүмкіндік берді.

Биыл лауазымдарды ішкі қайта бөлу есебінен қосымша 277 бірлік учаскелік полиция инспекторлары және 130 бірлік олардың көмекшілері енгізілді.

Халықпен «кері байланыс» орнату мақсатында тұрақты есеп беру кездесулері жүзеге асырылуда. Учаскелік инспекторлардың 14,4 мыңнан астам есеп беру кездесулері өткізілді, оларға 487 мыңға жуық азамат, 7,2 мыңнан астам әкімдік өкілдері және қоғамдық бірлестіктердің 2 019 өкілі қатысты.

Қызметтің тартымдылығын арттыру мақсатында жыл басынан бастап учаскелік көмекшілердің жалақысы 30% - ға артты. Келесі жылдан бастап учаскелік инспекторлардың жалақысы 30% – ға, олардың көмекшілерінің жалақысы 7% - ға өседі.

Сонымен қатар учаскелік инспекторларға 2019 жылдың шілдесінен бастап тұрғын үйді жалға алғаны үшін өтемақы төленеді. Осы жылдың 1 қаңтарынан бастап бұл тізімге олардың көмекшілері де енгізілді.

Биылғы сәуірден бастап тұрғын үй төлемдері төлемдерді бөліп төлеу не ипотекалық кредит беру жолымен тұрғын үйді меншікке сатып алу үшін де пайдаланылуы мүмкін.

Кандидаттарға, оның ішінде бос жұмыс орындарын ауыстыруға қойылатын біліктілік талаптары арттырылады.

Учаскелік полиция инспекторлары 19 мыңнан астам есепте тұратын адамдармен профилактикалық жұмыс жүргізуде.

Отбасылық жанжалға қатысты жәбірленушімен байланысын 1 айға дейін шектейтін, белгілі бір тыйымдарды көздейтін 64,8 мыңнан астам қорғау нұсқамасы шығарылды.

Қабылданған шаралардың арқасында профилактикалық қылмыстық құқық бұзушылықтардың барлық түрлерінің, оның ішінде адамдардың отбасылық-тұрмыстық құқық бұзушылықтардың 6,4% - ға, соттылығы өтелмеген және шешілмегендердің20,9%, мас күйінде болғанлардың 21,3% - ға төмендеді.

«Жұртқа жақын полиция»

Ішкі істер органдары жүйесінде «Жұртқа жақын полиция» қағидаты іске асырылып жатыр. Полицияның қоғамдық орындарда тұрақты болуы қамтамасыз етіледі. 

Қалалардың ең криминогендік учаскелерінде дамыған елдердің тәжірибесі бойынша тәулік бойы жұмыс істеу және азаматтарды қабылдау үшін заманауи стационарлық полиция бекеттері орнатылады.

Жекелеген учаскелер мен адамдар көп жиналатын орындардың криминогенділігін ескере отырып, полицияның тәулік бойғы модульдік бекеттерін оңтайлы орналастыру орындарын кеңейту және айқындау, сондай-ақ «икемді» патрульдеуді енгізу іс-шаралары іске асырылуда.

«Икемді» патрульдеу қағидаты құқық бұзушылықтардың тиімді профилактикасын және азаматтар жаппай болатын орындарында құқық бұзушылықтардың ықтимал жасалуын патрульдік нарядтармен барынша қамтуды қамтамасыз етеді.

«Икемді» патрульдеу жүйесінің негізі электрондық карталар, ЖБО геоақпараттық жүйесі оқиғаларының динамикасы және «Қылмыстық құқық бұзушылықтар картасы» негізінде жедел жағдай мен авариялыққа статистикалық талдау жасау болып есептеледі.

Құқықтық тәртіпті қамтамасыз ету үшін күн сайын 13,5 мыңға жуық полиция қызметкерлері мен Ұлттық ұлан әскери қызметшілері шығады.

Жаяу патрульдеуге – шамамен 9 мың ІІО қызметкері мен Ұлттық ұланның әскери қызметшілері, автопатрульдеуге – шамамен 4 мың ІІО қызметкері жұмылдырылды.

Қанша қылмыс анықталды?

Күн сайын құқық тәртібін қорғауға 13,5 мың полиция қызметкері мен ұлттық ұлан әскери қызметшілері жұмылдырылады. Полицияның кешенді күштерімен «ізін суытпай» 17,9 мың қылмыс ашылды.Жалпы ішкі істер органдары 6,2 млн әкімшілік құқық бұзушылықты анықтады.

Мемлекет басшысының ұсақ құқық бұзушылықтарға «мүлдем төзбеушілік» туралы нұсқауларына сәйкес, олардың жолын кесу бойынша жұмыс жалғасуда. 

Осындай 502,4 мың құқық бұзушылық анықталды: ұсақ бұзақылық – 11,1 мың; тыныштықты бұзу – 60,2 мың, алкогольді ішімдіктерді ішу немесе қоғамдық орындарға мас күйінде келу – 152,7 мың, жекелеген қоғамдық орындарда темекі шегуге тыйым салуды бұзу– 13,7 мың, қалалар мен елді мекендердің аумақтарын абаттандыру ережелерін бұзу – 151,7 мың.

Жол - көлік құқық бұзушылықтарының жолын кесу

Ел жолдарында 9 422 жол-көлік оқиғасы тіркелді, онда 1 418 адам қаза тапты және 12 426 адам жарақат алды.

Жолдарда 5,1 млн құқық бұзушылықтың жолы кесілді.17,8 мың мас жүргізуші ұсталды, сот тәртібінде 20,6 мың тәртіп бұзушы басқару құқығынан айырылды, 17,5 мың жүргізуші әкімшілік қамауға алынды.

Патрульдік полиция қызметкерлерімен жол қозғалысын қадағалау кезінде жыл басынан бері планшеттердің көмегімен 2,8 млн.астам электрондық хаттама немесе жол қозғалысы ережелерін бұзудың жалпы санының 89,7% толтырылды.

Адам саудасына қарсы күрес

Қазақстанда адам саудасына қатысты қылмыстар үшін Қылмыстық кодекстің 8-бабында жауапкершілік көзделген, ең жоғары жазалау шарасы 18 жылға дейін бас бостандығынан айыру болып есептеледі.

Жыл сайын 200-ге жуық қылмыстық іс қозғалады.Мысалы, биыл 120 қылмыстық іс тіркелді. Жәбірленушілерді қорғау және оларға көмек «Қылмыстық процеске қатысатын адамдарды мемлекеттік қорғау туралы» және «Жәбірленушілерге зиянды өтеу қоры туралы» заңдар шеңберінде көрсетіледі.

Сондай-ақ ведомстволық бұйрықтар аясында сауда құрбандарына тегін әлеуметтік көмек көрсетіледі. 

Бұдан басқа мемлекеттік органдар адам саудасына байланысты қылмыстардың алдын алу, болдырмау және оларға қарсы күрес жөніндегі 2021-2023 жылдарға арналған Үкіметтік жоспарды іске асыруда.

2003 жылдан бастап елімізде адамдарды заңсыз әкетуге, әкелуге және сатуға қарсы күрес мәселелері жөніндегі ведомствоаралық комиссия жұмыс істейді, оның құрамында мемлекеттік органдар, халықаралық және үкіметтік емес ұйымдар бар.

Есірткі қылмысы

Биыл 1929 есірткі қылмысы, оның ішінде 1136 өткізу фактісі және 326 аса ірі мөлшерде есірткіні сақтау фактісі анықталды.7 ұйымдасқан қылмыстық топ іс-әрекетінің жолы кесілді. ҰҚТ құру және оны басқару үшін 13 қылмыстық іс қозғалды. 

12 тоннадан астам есірткі, оның ішінде 4,9 кг героин, 9 тоннадан астам марихуана, 376 кг гашиш және 107 кг синтетикалық есірткі тәркіленді. 13 есірткі зертханасы жойылды. 

Еліміздің полицейлері есірткіні таратуға мамандандырылған ұйымдасқан қылмыстық топтардың, оның ішінде олардың жаңа түрлерінің жолын кесуге бағытталған жедел-профилактикалық іс-шараларды үнемі жүргізіп отырады. 

«Қарасора» республикалық арнайы операциясы аяқталды. Операцияның 5 айында 934 есірткі қылмысы, оның ішінде 454 өткізу, 178 есірткі сақтау, құрамында есірткі бар өсімдіктерді өсірудің 242 фактісі анықталды. 10,6 тоннадан астам есірткі заттары, оның ішінде 7,3 тонна марихуана, 52,2 кг гашиш, 68,7 кг синтетикалық есірткі, 1,3 кг героин тәркіленді. Жалпы салмағы 8 тоннадан асатын қолдан өсірілген қарасораның 13 мыңнан астам бұтасы табылып, жойылды.

Бұдан басқа қазан-қараша айлары аралығында Орталық Азия өңірлік ақпараттық үйлестіру орталығының аясында операцияға қатысушы мемлекеттердің бақылауындағы синтетикалық есірткілерді өндіру және өткізу фактілерін анықтау мақсатында "Рефлекс" арнайы операциясы жүргізілуде. 

Қазіргі уақытта арнайы операция шеңберінде синтетикалық есірткі құралдарының және жаңа психобелсенді заттардың заңсыз айналымына байланысты 107 қылмыстық есірткі қылмысы анықталды. Бұдан басқа, 1 ҰҚТ таратылды, оған қатысқан 8 адамға қатысты Қазақстан Республикасы ҚК-нің 262-бабы бойынша 2 қылмыстық іс қозғалды.

Заңсыз айналымнан 4 кг есірткі заттары, оның ішінде 3 кг 769,31 грамм синтетикалық есірткі және 231,71 грамм тәркіленді. героин. 

Соңғы екі жылда ұлттық заңнама айтарлықтай пысықталды: жаңа заттарға бақылау орнату тәртібі жеңілдетілді, олардың Интернет желісіндегі айналымы үшін жауапкершілік күшейтілді. 

Мәселен, 2020 жылғы 10 қаңтардан бастап қылмыстық заңнамаға есірткі қылмыстары үшін «электрондық байланыс жүйелерін қолдана отырып» деген жаңа саралау белгісі енгізілді 

Бұл құрам бірқатар баптар бойынша көзделген: есірткіні өткізу; оларды дайындау үшін қосалқы құралдардың айналымы; есірткіні тұтынуға тарту. 

Қылмыстар бас бостандығынан айырудың ұзақ мерзімдері белгілене отырып, ауыр және аса ауыр қылмыстар санатына жатқызылды. 

Есірткіні жарнамалау және насихаттау үшін қылмыстық жауапкершілік енгізілді. Осы бап бойынша жаза 3 жылдан 6 жылға дейін бас бостандығынан айыруды қарастырады.

Жазалардың орындалуын ізгілендіру

ІІО жаңғырту және қылмыстық-атқару жүйесін дамыту жөніндегі жол карталарын іске асыру инфрақұрылымды жақсарту және жаңа технологияларды енгізу, өндірістік қызметті дамыту, кейбір функциялардың ведомстволық тиістілігін оңтайландыру, пробация қызметін дамыту жөніндегі іс-шараларды көздейді.

Бүгінгі күні тұрғылықты жері бойынша ауыстыру үшін оң мінез-құлық дәрежесінің болуы туралы талап алынып тасталды, сәлемдеменің салмағы  14-тен 20 килограмға дейін ұлғайтылды, дәрілік заттар мен медициналық мақсаттағы бұйымдар сәлемдемелер мен сауқаттар санына қосылмайды, бейнекездесулер енгізілді, ал телефон арқылы сөйлесу сағат 19.00-ден 21.00-ге дейін ұзартылды.

Бұдан басқа, сотталған адамды ауруы бойынша босату туралы ұсынымдарды қарау мерзімдері төмендетілді (1 айдан 10 күнге дейін), сотталғандарға электрондық құжат түрінде өтініштер жіберу құқығы берілді, қауіпсіздігі барынша төмен мекемеде сотталғандар үшін рұқсат етілген заттардың тізбесі кеңейтілді, кездесулер саны ұлғайтылды.

Өткен жылдың қаңтар айында қылмыстық, қылмыстық-процестік заңнамаларға 3 кодекске 15 түзету және 3 ведомстволық нормативтік құқықтық актіге 14 түзету енгізілді.

Президенттің «Адам құқықтары саласындағы одан әрі шаралар туралы» Жарлығына сәйкес Бірінші кезектегі шаралардың тиісті жоспары іске асырылуда. Бұл жоспарда қылмыстық-атқару жүйесін жетілдіруге және ҚАЖ мекемелерінде ұсталатын адамдардың құқықтық жағдайын жақсартуға бағытталған бірқатар маңызды және өзекті шаралар көзделген.

Бұл заңнамалық бастамаларды қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнаманы жетілдіру жөніндегі заң жобасы шеңберінде іске асыру жоспарланып отыр.

Сотталғандарды жағдайын жақсарту

Мемлекеттік-жекешелік әріптестік шеңберінде Ұлттық экономика министрлігімен ІІМ пенитенциарлық жүйесінің инфрақұрылымын жаңғырту бойынша Жол картасы іске асырылуда.

Жол картасы барлық халықаралық стандарттарға сай келетін 20 жаңа мекеме салуды көздейді.

Бастапқы кезеңде 2021 жылдан 2024 жылға дейін Алматы, Ақтөбе және Түркістан облыстарында 3 жаңа заманауи мекеме салу жоспарланған.

2024 жылдан 2029 жылға дейін қалған 17 мекеме салынады.

2022 жылғы 1 шілдеден бастап – тергеу изоляторларының, 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап – барлық мекемелердің медициналық қызметтері берілетін болады.

Барлығы 1557 бірлік медицина қызметкері берілетін болады. ҚАЖ мекемелерінде ведомстволық санитариялық-эпидемиологиялық қадағалауды қамтамасыз ету мақсатында штат саны 51 бірлік санитарлық дәрігерлер берілмейді.

                                                                                                                             Полицияның нысанды киіміне реформа

Форманы әзірлеу «Ішкі істер органдарын жаңғырту жөніндегі 2019-2021 жылдарға арналған жол картасын» іске асыру аясында жүргізілуде.

Қызмет атқарудың ерекшелігі мен шарттарын ескере отырып: 

- патрульдік полицияның; 

- сыртқы қызметтердің;

- учаскелік полиция инспекторларының;

- ІІО басқармалары аппараттарының нысанды киімі үшін дизайны және конструкциясы бойынша деп топтастырылған.

Қызметтердің барлық санаттары үшін ПП, УПИ және сыртқы қызмет қызметкерлеріне арналған «бейсболка» кепкаларда, киімдерінде және тактикалық аяқ киімдерінде «POLISIA» жарық шағылыстыратын жазуы бар жазғы, маусымдық және қысқы жиынтықтар жасалды.

Кроссовкалар түріндегі ұсынылған тактикалық аяқ киімдер аяққа ыңғайланған, аяқты амортизациялайды және жарақаттан, сырғанаудан, көгеруден қорғайды,  күтім жасауға ыңғайлы.

Сондай-ақ жергілікті полиция қызметінің жең белгілері жаңа дизайнға ие болды. 

Қызмет өткеру кезіндегі қауіпсіздік мақсатында металл бұйымдар - жетондар, эмблемалар, жұлдыздар және кокардалар тоқымаға ауыстырылды. 

Жолдағы қауіпсіздіктің деңгейін едәуір арттыратын жарық шағылыстыратын элементтерін бүкіл силуэтке және аяқ-қолға қоюға ерекше назар аударылды.

Бұйымдардағы жиектің түсі қызыл түстен көгілдірге ауыстырылды.Күнделікті және салтанатты фуражкалар өлшемі кішірейтілген, филигранды бау ұлттық ою-өрнекпен орындалған.

Басқарма аппараттары қызметкерлерінің нысанды киімін әзірлеу кезінде сымбаттылыққа және қатаң іскерлік стильге баса назар аударылды.

Шығындарды оңтайландыру мақсатында полиция полковниктері үшін қаракөл алынып тасталды.Полиция басқармалары аппараттарының әйел - қызметкерлеріне арналған киім жазғы кезеңде киюге арналған нысанды көйлекпен толықтырылды.