Қоғамда инклюзияны арттыру үшін не істеу қажет?

Қоғамдағы инклюзия – барлық адамдар, соның ішінде ерекше қажеттіліктері бар азаматтар үшін тең мүмкіндік пен толыққанды өмір сүруді қамтамасыз ететін маңызды әлеуметтік бағыт. Бұл – тек заңмен бекітілген қағида ғана емес, адамгершілік, мәдениет пен қоғамның даму стандарты. Әлі де алға басу қажет, және ол бағыттағы әрекеттер айтарлықтай күшейтіліп жатыр.

Инклюзия деген не және оның мәні

Инклюзия – тек мүгедектігі бар адамдарды ғана қоғамға енгізу емес. Бұл әр адамның мүлтіксіз әлеуметтік, экономикалық, мәдени және білім алу мүмкіндігіне тең қолжетімділікті қамтамасыз ету дегенді білдіреді. Яғни адамның жынысы, денсаулығы, діні немесе басқа ерекшеліктеріне қарамастан толыққанды өмір сүруіне жағдай жасау.

Қазақстандағы инклюзия деңгейі мен жағдай

Елде тіркелген ерекше қажеттіліктері бар азаматтардың саны артқан сайын инклюзия мәселесі де айқын көрінуде. Мүгедектігі бар адамдардың саны шамамен 730 мыңға жетті, бұл халықтың шамамен 3,6%-ы екенін көрсетеді.

Әсіресе еңбекке қабілетті жасқа дейінгі мүгедектігі бар азаматтардың саны да жоғары. Оларды әлеуметтік өмірге белсенді қосу – маңызды әрі күрделі міндеттердің бірі.

Инклюзияны арттыру үшін нақты не істеу керек?

1. Қоғамның инклюзивтік мәдениетін қалыптастыру

Инклюзия – тек заң тұрғысынан емес, мәдениетті өзгерту арқылы жүзеге асады. Қоғамда басқаға түсіністікпен қарау, адамдардың әртүрлілігін байлық ретінде қабылдау өте маңызды.

• Кемсітушілік пен алдын-ала болжамды жою
• Әртүрлі әлеуметтік топтарды өзара сыйластыққа шақыру

2. Білім беру жүйесінде инклюзияны нығайту

Инклюзивті білім беру – балалар арасындағы тең мүмкіндікті қамтамасыз етудің басты факторы. Білім берудің барлық деңгейінде – мектептен бастап жоғары оқу орындарына дейін ерекшеліктерге бейімделген орта қалыптастыру қажет.

Бұл үшін:

• Мұғалімдерді арнайы даярлау
• Оқушылардың қажеттіліктеріне қарай икемделген оқу материалдары
• Қолданбалы қолдау және психологиялық көмек көрсету

3. Заңдық және мемлекеттік саясатты дамыту

Қазақстанда 2025–2030 жылдарға арналған инклюзивті саясат тұжырымдамасы бекітілген. Бұл құжат теңдік және кемсітпеу қағидаларын нығайтуға, мүгедектігі бар адамдардың құқықтарын қорғауға бағытталған.

Мысалы:

• Саяси және қоғамдық қатысуға квота енгізу
• Әлеуметтік ортаны жетілдіру
• Әкімшілік және заңнамалық қолдауды күшейту

4. Цифрлық және ақпараттық қолдау

Инклюзияны дамытуда цифрлық ресурстардың рөлі өседі. Қазақстанда әлеуметтік қолдаудың бірыңғай цифрлық платформасын енгізу жұмыстары жүруде, бұл әлеуметтік көмек пен қызметтердің нақты мұқтаждық негізінде берілуіне мүмкіндік береді.

5. Қоғамдық пікір және білім арқылы өзгерту

Инклюзия – бұл қоғам көзқарасын өзгерту арқылы қалыптасатын процесс. Мәселен:

• Өзгерістерді мектептер, университеттер, жұмыс орындары бастау керек;
• Әлеуметтік қолдаудың маңыздылығын қарапайым азаматтар да түсінуі тиіс;
• «Бір адамға мән беру – барлығын өзгерту» мәдениеті қалыптасуы маңызды.

Жаһандық тәжірибелерден мысалдар

Дүние жүзінде де инклюзияны дамыту бойынша түрлі әдістер қолданылады. Мысалы:

Америкада «Circle of Friends» мектебі мүгедектігі бар оқушыларды ортаға енгізу үшін құрылған, онда балалар апта сайын кездесіп, әлеуметтік әрекеттерді бірге жүзеге асырады.

Тағы бір халықаралық тәжірибе – білім алушылар арасындағы сыйластық пен диалогты дамыту, бұл олардың әртүрлілікті бағалап, бір-біріне құрметпен қарауына мүмкіндік береді.

Инклюзия – бұл жол емес, бағыт

Инклюзиия тек әлеуметтік топтарды ғана қамтымайды, ол адамдық құндылықтар жүйесі. Әрбір қазақстандық қоғамның толыққанды мүшесіне айналу үшін жағдай тудыруға үлес қоса алады. Бұл:

• Тіл үйренуден басталып,
• Мектептегі сыныптың қолдап-қуаттауына дейін,
• Жұмыс орнындағы тең мүмкіндіктерге дейін
  барлығын қамтиды.