Меланома: көзге көрінбейтін қатер несімен қауіпті?

Меланома – онкология саласындағы ең қауіпті, әрі жылдам таралатын қатерлі ісіктердің бірі. Бұл ауру жайлы естігенде көпшілік үрейге бой алдырады, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.

Адамдар арасындағы үрейдің басты себебі – оның дамуы көзге көрінбейді, ал таралуы – аса жылдам. Сонымен меланоманың басты ерекшелігі неде? Қауіпті факторлар қандай?

Мамандар меланоманы адам өміріне ең қауіпті обыр түрлерінің бірі ретінде қарастырады. Оның басты ерекшелігі — жасушалардың өте жылдам мутацияға ұшырауы мен бүкіл ағзаға жайылу қабілеті. Ерте сатыда анықталмаса, бұл дерттің салдары ауыр болатыны анық.

Меланома дегеніміз не?

Меланома — бұл терінің пигменттік жасушаларынан (меланоциттерден) пайда болатын қатерлі ісік. Әдетте, ол меңнің өзгеруі арқылы басталады. Алайда жаңа түзілімдер де пайда болуы мүмкін. Бұл обырдың ерекше қауіптілігі — оның гематогенді және лимфогенді жолмен өте тез метастаз беруінде. Яғни, ісік жасушалары қан мен лимфа арқылы өкпеге, бауырға, сүйекке, миға дейін жетіп, басқа мүшелердің жұмысын бұзады, - дейді Дәрігер-онколог, хирург, ҰОҒО көпсалалы хирургия орталығының дерматологы Әнет Бейбіт.

 

Меланома дер кезінде анықталмаса, өте қауіпті

Меланома – адам өміріне аса қатер төндіретін онкологиялық дерттердің бірі. Әсіресе, бұл дерт тері обырының ішіндегі ең агрессивті түрі саналады. Ерте кезеңде анықталса, емдеуге болады. Алайда көп жағдайда диагноз кеш қойылып жатады.

Қай жерден басталады?

Көпшілік меланоманы тек теріге байланысты деп ойлайды. Дегенмен бұл дерт тек терімен шектелмейді. Меланома сирек жағдайда көздің тор қабығында, ішкі ағзалардың шырышты қабатында да пайда болуы мүмкін. Бірақ ең жиі кездесетіні – теріде, мең немесе жаңа пигменттік дақтар негізінде дамитын түрі.

Меңдердің қауіпсізі де, қауіптісі де болады

Әр адамда мең болуы қалыпты жағдай. Бірақ кейбір меңдер уақыт өте келе қатерлі меланомаларға айналуы мүмкін. Дәрігерлердің айтуынша, меңдердің пішінінде, түсінде немесе көлемінде өзгерістер байқалса – бұл шұғыл түрде тексерілуді қажет етеді.

Меңді бақылау үшін арнайы ABCDE ережесі бар:

A (Asymmetry) – асимметрия: меңнің бір жағы екінші жағына ұқсамайды.

B (Border) – шекара: жиектері анық емес, бұлыңғыр.

C (Color) – түсі: бір емес, бірнеше түске боялған.

D (Diameter) – диаметр: 6 мм-ден үлкен.

E (Evolving) – өзгеріс: мең уақыт өте келе үлкейіп, пішіні мен түсі өзгереді.

Мұндай белгілер байқалса, дерматоонкологқа көріну – ең дұрыс шешім.

Статистика не дейді?

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, жыл сайын әлемде меланоманың 325 000-нан астам жаңа жағдайы тіркеледі. Қазақстанда да соңғы жылдары бұл диагноз жиілеп барады. Мамандар бұны күн сәулесінің белсенділігімен, халықтың өз денсаулығына салғырт қарауымен және өздігінен емделуге бейімділігімен байланыстырады.

Диагностика және емдеу әдістері

Бүгінде меланоманы дерматоскопия, биопсия, қажет болса – КТ, МРТ, ПЭТ арқылы анықтайды. Аурудың сатысына байланысты емдеу тактикасы да өзгеріп отырады.

• 1-2-сатыда – хирургиялық жолмен толық алып тастау;
• 3-сатыда – лимфа түйіндерін алып тастау, иммунотерапия, таргеттік ем;
• 4-сатыда – паллиативті ем, жүйелі химио- және иммунотерапия.

Қазақстанда қазіргі таңда иммунотерапия мен таргеттік ем кеңінен қолданысқа еніп келеді. Бұл тәсілдер пациенттердің өмір сүру ұзақтығын едәуір арттыруға мүмкіндік береді.

Алдын алу шаралары қандай?

• 11:00–16:00 аралығында тікелей күн сәулесінен аулақ болу;
• SPF 30-дан жоғары күннен қорғайтын крем қолдану;
• Қапталы кең, денені жабатын киім кию;
• Жылына бір рет дерматологқа қаралу;
• Солярийге мүлде бармау;
• Балалар мен жасөспірімдерді күннен қорғау – ең маңызды профилактика.

Қазақстандағы статистика не дейді?

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегіне сүйенсек, жыл сайын әлемде 300 мыңға жуық адамға меланома диагнозы қойылады. Қазақстанда тері қатерлі ісігіне қатысты нақты статистика жүргізілгенімен, оның ішінде меланомаға шалдыққандардың саны жыл санап өсіп келе жатқанын онкологтар растап отыр. Қауіптің басты себебі – күн сәулесінің әсері мен ауруды елемеу.

Күн – тері ісігінің басты «досы»

Ультракүлгін сәуленің шамадан тыс әсері – меланоманың негізгі себептерінің бірі. Әсіресе, күнге жиі күю, күннен қорғайтын құралдарды қолданбау, солярийге бару – теріге тікелей қауіп төндіреді. Сондықтан мамандар күннің белсенді сағаттарында (сағат 11:00-ден 16:00-ге дейін) ашық күн астында жүрмеуге, қорғаныс кремдерін қолдануға кеңес береді.

Жыл сайынғы тексеріс – өмірді ұзартады

Көп адам терісіндегі өзгерістерге мән бере бермейді. Ал дәрігерлер керісінше, жылына бір рет болса да дерматологқа қаралып, тексеруден өтуді ұсынады. Ерте кезеңде анықталған меланома сәтті емделіп, адамның өмірін сақтап қалуға мүмкіндік береді.

Меланома – алдын алуға болатын, бірақ назардан тыс қалса, өлімге апаратын қатерлі ісік. Адамның өзі – өз денсаулығының бірінші қорғаушысы. Сол себепті терідегі өзгерістерге бейжай қарамай, дер кезінде дәрігерге жүгіну – өз өміріңді сақтаудың ең қарапайым жолы.

Қара пигменттен басталған қатер

Меланома – терінің қатерлі ісігі, ол теріге түс беретін меланин пигментін өндіретін меланоцит жасушаларынан пайда болады. «Қара ісік» деп аталуы да содан. Дерттің күрделілігі – оның көз ілеспес жылдамдықпен өсіп, ағзадағы басқа мүшелерге – өкпе, ми, бауыр сынды өмірлік маңызы бар органдарға метастаз беруінде.

Мамандардың айтуынша, бастапқы кезеңде бұл ісік тері бетінде көлденең бағытта жайылады. Ал ауру асқынған сайын тіндерге тереңдеп еніп, қайталама ісіктердің пайда болуына себеп болады. Сондықтан ерте диагностикалау мен дер кезінде ем шараларын жүргізу – өмірді құтқаратын жалғыз жол.

Меланоманың қауіп факторлары қандай?

Дәрігерлер қатерлі ісіктің даму қаупін арттыратын бірқатар факторларды атап өтеді. Олардың ішінде:

• ұзақ уақыт бойы күннің астында болу;
• ультракүлгін сәулеге шамадан тыс шалдығу (соның ішінде солярий);
• теріде меңдердің көп болуы;
• ақшыл тері мен шаш, сепкіл;
• әлсіз иммунитет;
• тұқым қуалайтын бейімділік.

Көпшілік білмейтін бір жайт – бала кезінде күннен қатты күйіп қалу меланома даму қаупін екі есеге арттырады екен. Сондықтан бала денсаулығына ерекше мән беру қажет.

Жастың да, кәрінің де дерті

Көпшіліктің түсінігінде қатерлі ісікке көбінесе егде жастағы адамдар шалдығады деген ой бар. Алайда, деректер олай сөйлемейді. Меланома 25 пен 29 жас аралығындағы жас ересектер арасында ең жиі кездесетін үш обыр түрінің бірі саналады. Бұл көрсеткіш, әсіресе, солярийді көп қолданатын қыз-келіншектерде байқалады.

Меланоманың алдын алу – күннен қорғану мәдениетін қалыптастырудан басталады. Яғни, күннің астында ұзақ болмау, күннен қорғайтын кремдерді пайдалану, теріде пайда болған меңдер мен өзгерістерге сергек қарау. Ерекше назар аударатын белгілер:

• меңнің асимметриялығы;
• шекарасының бұлыңғыр болуы;
• кенеттен пайда болған тығыздаулар;
• тез өсу;
• қан кету;
• мең айналасындағы терінің қызаруы;
• тері бедерінің өзгеруі.

Осындай өзгерістерді байқасаңыз, уақыт оздырмай дерматологқа қаралған абзал.

Диагноз – үкім емес, мүмкіндік

Қазіргі медицинаның мүмкіндігі мол. Мысалы, «қарауыл лимфа түйінінің биопсиясы» – ісіктің таралу деңгейін анықтайтын тиімді тәсіл. Бұл – аз инвазивті операция, дәрігерге нақты сатыны анықтап, ем жоспарын дұрыс жасауға мүмкіндік береді.

Меланома – қатерлі дерт. Бірақ дер кезінде анықталса, емделуге болады. Ең бастысы – өз ағзаңызға бей-жай қарамаңыз. Тері – адамның ең ірі ағзасы. Ол сіздің өміріңізге айна болуы мүмкін.

Меланоманың алдын алу жолдары қандай?

1. Күннен қорғаныңыз

Теріге ұзақ уақыт күн сәулесінің түсуі – меланоманың негізгі себебі.

11:00–16:00 аралығында күн астында жүрмеңіз – бұл кезде ультракүлгін сәуле өте күшті.

SPF 30-дан жоғары күннен қорғайтын кремді киімнен ашық қалған жерлерге міндетті түрде жағыңыз (күз-қыс айларында да).

Күнге шығарда қалпақ, көзілдірік, ұзын жеңді киім киген дұрыс.

2. Солярийден бас тартыңыз

Жасөспірім кезінде солярийге жиі барған адамдарда меланома қаупі 75%-ға жоғарылайды.

Косметикалық мақсатта жасалатын бұл қызмет түрі ғылыми қауіпті деп танылған.

3. Терідегі меңдерді бақылауда ұстаңыз

Меңдер саны көп болса (100-ден астам), әр алты ай сайын дерматологқа қаралған жөн.

АВCDЕ ережесіне сай өзгерістер байқалса (асимметрия, түс өзгеруі, өсуі) — онкологқа көрініңіз.

4. Тұқым қуалайтын қатерлерге назар аударыңыз

Егер отбасыңызда біреу меланомамен ауырса, жыл сайын скрининг жасату қажет.

Генетикалық бейімділік болса, дәрігер бақылауына ерте жастан тұру керек.

5. Иммунитетті әлсірететін факторлардан сақ болыңыз

Ұзақ стресc, дұрыс тамақтанбау, ұйқының бұзылуы — ағзаның қорғанысын әлсіретіп, обыр қаупін арттырады.

Салауатты өмір салты мен спорт – маңызды қорғаныс факторы.

6. Балалар мен жасөспірімдерді қорғаңыз

Балалық шақта күннен күйіп қалу — ересек жастағы меланоманың басты себебі.

Балаларға күннен қорғайтын крем жағу, көлеңкеде ойнауға жағдай жасау өте маңызды.

Меланоманың алдын алу — өз қолыңызда. Бұл — уақытында күннен қорғану, теріңізді бақылау және мамандарға дер кезінде қаралу деген сөз. Әр меңге мән беріп қараңыз: қарапайым дағды өмірді сақтап қалуы мүмкін.