Кедейлік шегі: Қытай халқын кедейліктен қалай құтқарды?
Қытайда сегіз жыл ішінде 100 млн-ға жуық адам кедейлік шегінен шықты. Ел үкіметі халықтың әл-ауқатын жақсарту мақсатында қандай шараларды қолға алды? Мұндай нәтижеге жету үшін не істеу қажет? Бүгінгі мақаламызда Қытайдың кедейлікпен күрес жолындағы тәжірибесімен бөлісеміз, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.
Бейжің шет тілдер университетінің профессоры Хуан Мэй Қытай халықаралық баспасөз орталығының бағдарламасына қатысып жатқан шетелдік журналистерге Қытайдың кедейлікті қалай жеңгенін айтып берді.
«Енді елде кедейлер жоқ»
Бейжің шет тілдер университетінің профессоры Хуан Мэйдің мәліметінше, 2021 жылғы 25 ақпанында ҚХР төрағасы Си Цзиньпин кедейлікпен күресте үлес қосып, үздік танылғандарды марапаттау жиынында сөйлеген сөзінде Қытайдың кедейшілікпен күресте толық жеңіске жеткенін хабарлады. Оның айтуынша, өңірлік кедейлік толығымен еңсеріліп, Қытай оны жою үшін орасан зор міндет атқарған. Осылайша, Қытай адамзаттың кедейлікпен күресу тарихында жаңалық ашты.
2012 жылы Қытайда кедейлік шегінен төмен халық саны 98,99 млн адам, ал кедей уездер саны 832. 4 жылдан кейін, яғни 2016 жылы кедейлік шегінен төмен тұратын қытайлардың саны 50%-дан астамға азайып, 43,35 млн-ға жетті, ал кедей уездердің саны 804-ке дейін азайды. 2020 жылы осы екі көрсеткіштің барлығы нөлге дейін төмендеді.
Яғни ҚКП ОК 18-ші съезінен кейін 8 жыл ішінде 98,99 млн ауыл тұрғыны кедейлік шегінен өтіп, 832 уезд пен 128 мың ауыл кедей аудандар қатарынан шығарылды. Қазіргі өлшемдерге сәйкес, 1978 жылы Қытайда реформалар мен ашықтық саясаты басталғаннан бері кедей ауылдардың 770 млн тұрғыны кедейліктен құтылды, бұл әлемдік көрсеткіштің 70%-ынан астамы. Қытай БҰҰ-ның 2030 жылға дейінгі Тұрақты даму саласындағы күн тәртібі шеңберінде қойылған кедейлік деңгейін төмендету мақсатына жоспарланған мерзімнен 10 жыл бұрын қол жеткізді. Қытай адамзаттың кедейлікпен күресу тарихында ғажайыпты жасады деуге болады, - деп түсіндірді профессор.
Қытайдың кедейлікпен күрес тәжірибесі қандай?
Қытайлықтар кедейлік проблемасын шешудің өз нұсқасын әлемдік деңгейде көрсетті. Енді осыдан кейін «Қытайдың кедейлікпен күрес тәжірибесі қандай?» деген сұрақ туындайды.
Хуан Мэй ханымның айтунынша, оны Қытай төрағасы былай деп тұжырымдады:
1) партиялық басшылық қағидатын берік ұстану, ұйымдастырушылық кепілдіктерді күшейту.
2) мақсатты стратегияны ұстану, кедейлікті жою саласындағы жұмыстың нақты тиімділігін арттыру.
3) инвестицияларды көбейтуді және қаржылық қолдауды күшейтуді жалғастыру.
4) әлеуметтік бірігуді берік ұстану және барлық тараптың күшін біріктіру.
5) талаптарды қатаң ұстану.
6) бұқараның негізгі субъекті екенін ұмытпау, ішкі қозғаушы күштерді ынталандыру.
Профессор осы алты аспектіге жеке-жеке тоқталып өтті.
Біріншіден, партиялық басшылық қағидатын берік ұстану, ұйымдастырушылық кепілдіктерді күшейту. Қытай осы мақсатқа ұйымдастырушылық кепілдіктер беретін ҚКП басшылығының арқасында жетті. Кедейшілікті жою - ҚХР құрылғаннан бері Қытай халқы қажымай бастаған ҚКП-ның түпкі мақсаты
ҚКП ОК XVIII съезінен кейін орташа өмір сүру қоғамын құру талаптарына сүйене отырып, партия кедейлікті жою үшін жан-жақты қарқынды күрес жүргізіп, бірқатар маңызды шешім мен жоспар дайындады. Көшбасшылықты нығайту - кедейлікті жоюдағы қарқынды жұмыстың негізі. Жағдайды толық бақылауды жүзеге асыратын және барлық тараптың қызметін үйлестіретін барлық деңгейдегі партия комитеттерінің рөлін нақты белгілеу, сондай-ақ провинциялық, қалалық, уездік, ауылдық деңгейлердегі партия комитеттерінің хатшылары кедейлікпен қарқынды күресу үшін сенімді саяси кепілдікті бірлесіп қамтамасыз еткен кезде бірінші тұлғалардың жауапкершілік жүйесін іске асыру қажет, - деп атап өтті ол.
Екіншіден, мақсатты стратегияны ұстану, кедейлікті жою саласындағы жұмыстың нақты тиімділігін арттыру.
Қытайдың жетістігі 2013 жылғы қарашада Қытайдың орталығында Хунань провинциясына инспекциялық сапары кезінде төраға Си Цзиньпин айтқан «кедейлікпен күресу» тұжырымдамасымен тығыз байланысты. Оның айтуынша, оны белгілі бір пішінге келтіру үшін «фактілерден шындықты іздеу, шараларды жергілікті жағдайларға бейімдеу, мақсатты ұсыныстар беру және жұмыста мұқият болу керек». Бұл ережелер Қытайдың кедейлікпен күресінде жетекші қағидаға айналды. Кедейлікті мақсатты түрде анықтау науқанындағы маңызды қадам – нақты сәйкестендәру арқылы келейлікті оқшаулау. Демек, зерттеу деректерін жеке адамдармен және үй шаруашылықтарымен байланыстыру арқылы нақтылау қажет. Ол үшін ауылдық жерлердегі қызметкерлер үй-үйді аралап, әр отбасының тұрмыс жағдайын мұқият зерделеуі керек. Кедейлікті анықтаған кезде олар үй шаруашылығына арналған файл жасайды және ол туралы ақпаратты ұлттық цифрлық база жүйесіне енгізеді. Бұл әрбір тіркелген ауыл, үй шаруашылығы және жеке адам туралы ақпаратты жинауға мүмкіндік береді. Одан кейін әр отбасының жағдайына сәйкес кедейліктен арылудың жеке шаралары ұсынылады, - деп түсіндірді Хуан Мэй.
Кедейлікпен күрес және бес шара
Кедейлікті нақты жою науқаны бес негізгі шарадан тұрады:
Біріншісі - өзіне тән белгілері бар басым салаларды және шаруашылық қызметтің жаңа түрлерін дамыту. Тіркелген 832 уездің барлығында кедейлікті жоюға арналған өнеркәсіптік жоспарлар әзірленді. Олар жергілікті жерлерде мал, егін және өңдеу шаруашылығында 300 мыңнан астам өнеркәсіптік базалар салуды көздейді.
Екіншісі - кедей аудандардан халықты қоныс аудару. Тіркелген 96 млн-нан астам адам су, жарық, газ және интернеті бар 2,66 млн-нан астам жаңа үйге көшті. Сапалы жолдардың құрылысы ыңғайлы көлік қатынасын қамтамасыз етті.
Үшіншісі - экологиялық өтемақы. Тіркелген 1,1 млн-нан астам адам экологиялық орман қорғаушысы ретінде жұмысқа тартылды, бұл 3 млн адамға кедейліктен шығуға көмектесті. Туризм, фотогальваника, электронды сауда сияқты «жасыл» салалар белсенді дамып келеді.
Төртінші - білім. Кедейлік салдарынан мектепті тастап кеткен 200 мыңға жуық оқушы мектепке қайта оралды. Орта мектепті бітіргеннен кейін оқуын жалғастыра алмаған немесе жұмысқа орналаса алмаған кедей отбасылардан шыққан 8 млн-нан астам оқушы кәсібтік білім алды.
Бесінші - әлеуметтік қорғау. 2016 жылдан бастап тіркелген 19,36 млн адам үстемеақылар, қолдау және әлеуметтік төлемдер жүйесіне қосылды.
Университет профессоры мысал ретінде Шибадун ауылын алды.
Шибадун ауылы - Хунань провинциясының батыс аймақтарындағы кедейлікпен күресудің үлгісі. «Мұқтаж халыққа атаулы көмек көрсету» тұжырымдамасы алғаш рет 2013 жылы сол кездегі кедей Шибадун ауылында ұсынылды. 2018 жылы бұл тұжырымдама тарихта алғаш рет БҰҰ Бас Ассамблеясы қабылдаған ауылдық жерлердегі кедейлікпен күрес туралы жобасына енгізілді.
Шибадун ауылы кедейліктен қалай құтылды?
Енді осы ауылдың тұрғындары кедейліктен арылуы үшін қандай шаралар қолданылғанын көрейік. «Дәлдік» - мұқтаж адамдарға атаулы көмек көрсетуге қатысты негізгі сөз. Бұл тиісті ресурстарды қажетті уақытта, қажетті жерде пайдалану керек дегенді білдіреді, - дейді Бейжің шет тілдер университетінің профессоры Хуан Мэй.
Бірінші қадам - мұқтаж тұрғындарды нақты анықтау. Осы мақсатты 2013 жылдың соңында жұмыс тобы Шибадун ауылына жіберілді.
Көмек көрсету процесінің әділ екендігіне көз жеткізу үшін олар бағалау критерийлерін жасады. Заңды бұзған адамдар және екі және одан да көп қабатты үйлерде тұратындар кедей үй шаруашылықтары санатынан шығарылды. Шибадун ауылына кедейлікпен күрес жөніндегі жұмыс тобы келгеннен кейін көп ұзамай бес шенеунік атаулы көмек көрсету үшін ең кедей бес үйді қамқорлыққа алды. Жергілікті шенеуніктер жұмысқа орналастыру, несие алуға көмектесу және егде жастағы бойдақтардың романтикалық кездесулерін ұйымдастыруға дейін ауыл тұрғындарының ең өзекті мәселелерін шешу үшін өз ресурстарын біріктірді, - деп толықтырды ол.
Сөзінше, 2017 жылы Шибадун ауылы ресми түрде кедейліктен құтылды. 2018 жылы ауылдың жан басына шаққандағы кірісі 12 128 юань болды.
Кедейлікті басқарудың бұл инновациялық тұжырымдамасы және саяси шаралардың ойластырылған жүйесі кедейлікпен күресте айтарлықтай нәтижелер берді, сондай-ақ өзінің практикалық құндылығын толық көрсете отырып, Қытайдың әлеуметтік-экономикалық дамуына оң әсерін тигізді. Кедейлікті жою тұрғысынан алғанда мұқтаж кедейлерге нақты көмек көрсету бұрынғы проблемаларды шешуге көмектесіп қана қоймай, кедейлікті азайту тиімділігін арттырды. Әлеуметтік-экономикалық даму тұрғысынан кедейлікті мақсатты түрде жою, бір жағынан, ауылдық аудандарда әлеуметтік басқаруды төменгі деңгейде жандандырса, екінші жағынан, тұтастай алғанда өңірлердің әлеуметтік-экономикалық дамуына ықпал етеді. Сонымен қатар мұқтаж адамдарға атаулы көмек көрсету кедейлікпен күресу үшін ресурстарды әділ бөлуге ықпал етеді, - деді ол.
Инвестиция мен қаржылай қолдау, бірлескен күш-жігер
Үшіншіден, инвестиция көлемін ұлғайту және қаржылық қолдауды күшейтуді жалғастыру.
Қытай табысы кедейлікті қарқынды жоюдың кепілі болып табылатын үздіксіз инвестициялар мен қаржылай қолдаусыз мүмкін емес. Мұнда Қытай үкіметі жетекші рөлді және негізгі инвестор рөлін атқарады. Сонымен қатар кедей аймақтарды дамытуды қолдаудағы капитал нарығының рөліне көп көңіл бөлінеді. Әлеуметтік қорлар кедейлікпен күреске көп арналы және әр түрлі капитал салымдарын қалыптастыру үшін кедейлікпен күреске кеңінен қатысады. 2012-2020 жылдар аралығында Қытай кедейлікпен күреске шамамен 1,6 трлн юань (шамамен 246 млрд доллар) инвестиция құйды, - деп айтты Бейжің шет тілдер университетінің профессоры Хуан Мэй.
Профессор атап өткендей, қаржылық инвестициялардың ұлғаюы - кедейлікті қарқынды жоюдың кепілі.
Төртіншіден, әлеуметтік бірігуді берік ұстану және барлық тараптың күшін біріктіру.
Әлеуметтік жұмылдыру және барлық тараптың күшін біріктіру маңызды рөл атқарады. Бір сөзбен айтқанда, бүкіл қоғам кедейлікпен күресуге қатысады. Қытайда мұқтаж халыққа көмек көрсетудің ауқымды «үштік» архитектурасы құрылды. Оған атаулы көмек көрсету, өндіріс салалары бойынша көмек көрсету және қоғам күшімен көмек көрсету шаралары кіреді. Әлеуметтік аз қамтылғандарға атаулы көмек көрсету жұмыстарына түрлі әлеуметтік топтар белсене қатысты. Орталық бағыныстағы кәсіпорындар революциялық даңқтың кедей аудандарында «100 уезд пен 10 мың ауылға көмек» ұранымен іс-шаралар өткізді, ал жеке кәсіпорындар «10 мың ауылға көмектеседі 10 мың кәсіпорын» ұранымен іс-шаралар ұйымдастырды. Елдің шығыс және батыс өңірлерінің кооперациясы тереңдеп келеді, елдің шығыс бөлігінің 342-ден астам экономикалық дамыған уезі елдің батыс бөлігінің 570 кедей уезіне көмек көрсетіп жатыр. Сонымен қатар ауылдарға бірінші хатшылар лауазымына 435 мың кадр жіберілді, көмек көрсету үшін ауылдарда 2 млн 778 мың кадр аккредиттелді, бұл төменгі деңгейде басқарудың әлеуеті мен деңгейін айтарлықтай арттырды, - деп есептейді ол.
Кедейлікті қарқынды жою барлық тараптың бірлескен күш-жігеріне сүйенеді. Барлық тараптың белсенділігін жұмылдырып, нарық пен қоғамды күштерді бірлесіп қолдануға бағыттап, бүкіл қоғамның кеңінен қатысуымен кедейлікті қарқынды жою құрылымын құру қажет.
Бесіншіден, талаптарды қатаң ұстанып, практикалық шаралар жүргізу.
Талаптарды мүлтіксіз орындау және практикалық шаралар жүзеге асыру - кедейлікті жоюдағы қарқынды жұмыстың мәні. Қатаң партиялық тәртіпті жан-жақты сақтауға қойылатын талаптар бүкіл процесті және кедейлікпен қарқынды күрес жөніндегі жұмыстың барлық буынын қамтуы, жүйелі түрде инспекциялық тексерулер мен ең қатаң аттестациялар мен бағалаулар жүргізуі, кедейлікті жою процесінің негізділігін және кедейліктен құтылу нәтижелерінің шынайылығын қамтамасыз етуі тиіс екенін ұстану қажет, - деп түсіндірді Бейжің шет тілдер университетінің профессоры Хуан Мэй өз сөзінде.
Алтыншыдан, бұқараның негізгі субъекті екенін ұмытпау, ішкі қозғаушы күштерді ынталандыру.
Оның сөзінше, қалың бұқараның қозғаушы күші - кедейлікті қарқынды жоюдың негізі. Қалың бұқараға сенім артуды жалғастыру, кедей халықтың белсенділігін, бастамасы мен шығармашылық күштерін жан-жақты жұмылдыру, кедейлерге көмек көрсетуді олардың еркі мен ақыл-ойына сүйене отырып біріктіру, сырттан көмек көрсету мен кедей халықтың өз күш-жігері арасындағы қарым-қатынасты дұрыс реттеу, кедей халықты кедейліктен арылуға және өркендеуге қол жеткізуге болатындығын түсінуге тәрбиелеу қажет.
Қорытындылай келе, біздің елдің кедейлікті жою жолындағы қарқынды күресі Қытайдың кедейлікті жоюдағы практикалық және байсалды көзқарасын білдіреді деп айтқым келеді. Қытай тәжірибесі елдің болмысын ескеретін және бірегей Қытай ерекшелігін көрсетуге жол ашады. Бұл көптеген дамушы елге кедейлікті жою жолында пайдалы болады, - деп айтты Бейжің шет тілдер университетінің профессоры Хуан Мэй.
ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігі Ұлттық статистика бюросының мәліметінше, үй шаруашылықтарын іріктемелі зерттеу бойынша 2022 жылғы I тоқсанда табысы ең төменгі күнкөріс деңгейінен төмен халықтың үлесі (кедейлік деңгейі) 4,6% болды. Бұл 2021 жылғы осы кезеңмен салыстырғанда 0,1 пайызға жоғары.
2022 жылғы I тоқсанда кедейлік деңгейінің ең үлкен мәні Түркістан (8,3%), Маңғыстау (6,4%) облыстарында және Шымкент (6%) қаласында байқалды, ал ең төмені Нұр-Сұлтан (1,7%-дан) қаласында тіркелді.
Елімізде қабылданған «Ауыл – ел бесігі» жобасы аясында ауылдарды дамыту қолға алынды. Оның басты мақсаты – ауыл тұрғындарының өмір сүру сапасы мен әл-ауқатын жақсарту, ауылдарды тұрақты дамыту.