Ғалым: ГМО өнімдерінің денсаулыққа зияны әлі зерттелмеген

Соңғы кездері гендік модификацияланған организмдер, яғни ГМО туралы көп естиміз. Биотехнология саласында бұл организмдердің қолданылуы күннен-күнге артып келеді, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.

ГМО деген не? Оның азық-түлік өнімдерінде зертханалық тұрғыда анықталуының пайдасы бар ма? Осы және өзге де сұрақтарға ҚР Президенті іс басқармасы Медицина орталығының Санитарлық-эпидемиологиялық сараптама орталығы молекулярлық-генетикалық зерттеу зертханасының жетекшісі Әлия Ибраева сұхбат барысында әңгімелеген болатын.

- Әлия Темірбекқызы, ең алдымен, ГМО деген не екендігін айтып өтсеңіз...

- Генетикалық түрлендірілген организмдер (ГМО немесе ГТО) дегеніміз – генетикалық материалы оларға жаңа қасиеттер беру үшін биотехнологияны қолдану арқылы өзгертілген организмдер. Генетикалық модификация ағзаға және одан өндірілетін тағамға жәндіктер зиянкестеріне, гербицидтерге төзімділік, өсуді жеделдету, тағамның тағамдық және технологиялық қасиеттерін жақсарту, қолайсыз жағдайларға төзімділік, ауру қоздырғыштарына төзімділік сияқты бірқатар жаңа қасиеттерді бере алады.

- Азық-түліктің құрамында ГМО-ның бар-жоғы қалай тексеріледі?

- ГМО-ны анықтау үшін өсімдік тағамдарында әртүрлі зертханалық әдістер қолданылады. Ең көп таралған әдіс – полимеразды тізбекті реакция (ПТР). Бұл әдіс өнімдерді ГМО-ға тексерген кезде алтын стандарт болып саналады. Өйткені ол өнім үлгілерінде генетикалық өзгерген ДНҚ фрагменттерінің аз мөлшерінің болуын анықтай алады.

- ГМО-ны анықтау үшін ПТР әдісі қалай жұмыс істейді?

- ПТР ДНҚ-ның белгілі бір бөліктерінің көптеген көшірмелерін жасауға мүмкіндік береді (күшейту), бұл генетикалық түрлендірілген элементтердің тіпті кішігірім іздерін анықтауға мүмкіндік береді. Процедура тағамнан ДНҚ-ны бөліп алуды, содан кейін генетикалық модификациямен байланысты болуы мүмкін жерлерді күшейтуді қамтиды. Егер үлгіде осы модификациялар болса, онда олардың ДНҚ-сы күшейтіліп, содан кейін зертханалық жабдықпен анықталады.

- Көп жағдайда қандай азық-түлік өнімдерінде ГМО-ның бар-жоғы тексеріледі?

- Соя, жүгері, рапс және мақта сияқты дақылдарды тексеруге көп көңіл бөлінеді, өйткені бұл өсімдіктер көбінесе генетикалық модификациядан өтеді. Бұл дақылдардан әртүрлі өнімдер, соның ішінде майлар, ұн және мал азығы өндіріледі. Шикі ингредиенттер де, дайын өнімдер де олардың нормативтік талаптарға сәйкестігіне көз жеткізу үшін тексеріледі.

- ГМО бар өнімдерді тұтыну қауіпті ме?

- Қазіргі уақытта ГМО тұтыну қаупі туралы сарапшылардың пікірлері екіге бөлінеді. Ғылыми зерттеулердің көпшілігі нарыққа қабылданған генетикалық түрлендірілген өнімдердің адам денсаулығы үшін қауіпсіз екенін көрсетеді. Дегенмен, оларды тұтынудың ұзақ мерзімді әсерлері, сондай-ақ ГМО дақылдарын жаппай пайдаланудың ықтимал экологиялық салдары туралы сұрақтар жеткілікті зерттелмеген деген алаңдаушылық бар.

- Тұтынушылар тағамда ГМО бар-жоғын қалай анықтай алады?

- Көптеген елде өндірушілерді өнімнің қаптамасында ГМО бар екенін көрсетуге міндеттейтін заңнама бар. Алайда, кейбір елдерде мұндай норма жоқ, сондықтан тұтынушылар арнайы таңбалауға назар аударуы керек немесе ГМО-ға өнімдерге тестілеу жүргізетін тәуелсіз ұйымдардан ақпарат іздеуі керек.

- Қазақстанда ГМО өнімдеріне қойылатын қандай заңнамалық талаптар бар?

- Қазақстанда құрамында ГМО бар өнімдердің міндетті таңбалануы енгізілген. Бұл тұтынушыларға саналы таңдау жасауға көмектеседі. "Тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі туралы" Кеден одағының техникалық регламентіне сәйкес (КО ТР 021/2011) 0,9%-дан астам ГМО бар өнімдер құрамында ГМО бар деп таңбалануы тиіс, 0,9%-дан аз болған кезде өнімдер құрамында ГМО жоқ деп таңбаланады. Арнайы мақсаттағы тамақ өнімдері үшін, мысалы, балалар тамағы, жүкті және бала емізетін әйелдерге арналған тамақ, құрамында ГМО және (немесе) ГМО-дан алынған компоненттері бар азық-түлік шикізатын пайдалануға жол берілмейді.

- Әңгімеңізге рахмет!