Азаматтарды биліктің ықтимал қиянатынан қорғау. Жаңа кодекс халыққа не береді?

Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Бүгіннен бастап жаңа әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс күшіне енді. Әділет министрлігінің Заңнама департаментінің директоры Алма Мұқанова аталған заңнаманың артықшылықтары туралы айтып берді.

-Жаңа кодекстің артықшылықтары туралы айтып берсеңіз. Бұл құжат халыққа не береді?

-Кіріспе «әкімшілік орган» ұғымы, оны тек мемлекеттік орган ғана емес, сонымен қатар билік шешімдерін қабылдауға құқығы бар ұйым немесе тұлға мойындайды. Осыған байланысты актілеріне дау айтылуы мүмкін азаматтарға қатысты шешім қабылдайтын субъектілер аясы кеңейеді.

Негізгі қағидаттар мөлшерлестік, құқықтардың басымдығы, ресми талаптарды теріс пайдалануға тыйым салу болып есептеледі. Бұл қағидаттар азаматтарды билік субъектілері тарапынан ықтимал қиянаттан қорғауға бағытталған.

Кейбір даулар түрлерін (салық, кеден және басқалары) қоспағанда, сотқа дейінгі міндетті шағымдану, бұл лауазымды тұлғалардың тәртібін нығайтуға және жауапкершілігін күшейтуге мүмкіндік береді.

Заңды кепілдіктер, мысалы, шешім қабылданған адамға соңғы шешім қабылданғанға дейін өз ұстанымын білдіруге мүмкіндік беретін тыңдау процедурасы. Осылайша, өтініш беруші кемшіліктерді жоюға немесе қосымша материалдарды ұсынуға мүмкіндік алады, бұл мәлімделген талаптарды қарау нәтижесіне әсер етеді.

Дауды сотта қараған кезде дәлелдеу ауыртпалығы құқықтық шешім қабылдаған органға жүктеледі.

Сондай-ақ «Соттың белсенді рөлі» қағидаты енгізіледі. Сот бұдан былай «ойластырылған ұстанымға» ие болмайды, бірақ тараптардың өтініштеріне қарамастан істің мән-жайын өз бетінше анықтауға мәжбүр болады. Бұл қағидат әкімшілік істі толық әрі жан-жақты қарауды және неғұрлым объективті шешім шығаруды қамтамасыз етеді.

Сот шешімдерінің орындалуына сот бақылауы институтын енгізу, сондай-ақ лауазымды тұлғаларға қатысты іс жүргізу мәжбүрлеуінің түрі ретінде сотты құрметтемегені және оның талаптарын орындамағаны үшін ақшалай өндіріп алуды қолдану.

-Жалпы кодекстің құрылымы қандай? Ол қанша бөлім, бап, тараудан тұрады?

- Әкімшілік рәсімдік-процестік кодекс 4 бөлімнен тұрады. Кодекстің жалпы бөлімі 3 бөлімнен тұрады.

1-бөлім: Жалпы ережелер;

2-бөлім: Мемлекеттік органдардың ішкі әкімшілік рәсімдері;

3-бөлім: Әкімшілік рәсім;

Ал іс жүргізу бөлігі «Әкімшілік сот ісін жүргізу» деген 1-бөлімнен тұрады. Жалпы, ӘРПК 29 тараудан және 175 баптан тұрады.

-Кодекс заңды және жеке тұлғалар арасындағы дауды шешуге қалай жәрдемдеседі?

-Кодекс әкімшілік орган мен өзіне қатысты осы әкімшілік органның заңда белгіленген жария функциялары іске асырылатын адам арасында туындайтын жария-құқықтық қатынастарды реттеуге бағытталған.

Осыған байланысты Кодекс жеке және заңды тұлғалар арасында туындайтын барлық қатынастарды реттемейді, тек нәтижесі азаматтың құқықтық мәртебесіне ықпал ететін органның шешімі болып табылатын қатынастарды ғана реттейді.

Бұл ретте Кодексте азаматтардың және әкімшілік органдардың арасында шағымдарды қарау бөлігінде мынадай ерекшеліктер белгіленеді:

-шағым берудің жаңа тәртібі енгізіледі (шағым 3 жұмыс күні ішінде шағымның талаптарын толық қанағаттандыра алатын немесе жоғары тұрған органға жолдай алатын бастапқы шешім қабылдаған органға беріледі);

-салық және кедендік рәсімдерді қоспағанда, сотқа дейінгі міндетті шағымдану, жеке сот орындаушысының әрекетіне шағымдану енгізіледі;

-шағым беру, әдетте, шағым жасалған актінің орындалуын тоқтата тұрады (қазіргі уақытта тоқтата тұру орындау заңдарда белгіленген жағдайларда немесе шағымды қарайтын органның қалауы бойынша жүзеге асырылады).

Бұдан басқа Кодекстің ережелеріне сәйкес өтінішті қарау кезінде әкімшілік орган әкімшілік істі электрондық немесе қағаз жеткізгіштерде қалыптастырады, бұл жоғары тұрған орган мен сотқа шағым жасалған басқарушылық шешімді қабылдау үшін негіз болған барлық материалдарды зерттеуге ықтимал мүмкіндік береді.

-Әкімшілік кодекске соттар ғана емес, мемлекеттік органдар да бағынады.Осы жайлы толығырақ айтып берсеңіз.

- Әкімшілік әділет деп азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын іске асыруды қозғайтын мәселелер бойынша азамат пен мемлекет арасында туындайтын дауларды ерекше тәртіппен қарайтын соттар мен органдар жүйесі бар.

Жоғарыда айтылғандай, Кодексте «әкімшілік орган» ұғымы бар, оны тек мемлекеттік орган ғана емес, сонымен бірге билік шешімдерін қабылдауға құқығы бар ұйым немесе адам да мойындайды. Осыған байланысты актілеріне дау айтылуы мүмкін азаматтарға қатысты шешім қабылдайтын субъектілер аясы кеңейеді.

Мұндай құқықтық қатынастардан туындайтын даулар үшін Кодексте билік субъектісінің шешіміне сотқа дейін шағымданудың міндетті рәсімі қарастырылған.

Осылайша, шағымданған кезде әкімшілік органның шешімі заңдылық пен орындылық тұрғысынан жоғары тұрған органда және сотта тексерілетін болады, бұл лауазымды тұлғалардың жауапкершілігін арттыруға және тәртіпке келтіруге, сондай-ақ тараптарға уақытты үнемдеуге және сот шығындарын болдырмауға мүмкіндік береді.

Сонымен қатар ӘРПК барлық әкімшілік органдар басшылыққа алатын шағымды қараудың ерекше тәртібін реттейтінін атап өткен жөн.

-Әңгімеңізге рақмет!