Азамат пен меморган дауы: Кімдікі дұрыс екенін кім дәлелдейді

Мәжіліс депутаты Марат Башимов бұрын азамат пен мемлекеттік орган дауласып соттасқанда, көбіне меморган жеңіп келгенін айтты. Енді заң қабылданса, азаматқа өзінің дұрыстығын дәлелдеудің қажеті болмайды, ол мемлекеттік органның өзіне жүктеледі, деп хабарлайды BAQ.KZ тілшісі.

Депутаттың сөзінше, 2021 жылғы 1 шілдеден бастап елде әкімшілік Әділет – жария-құқықтық дауларды қарау институты іске қосылды, онда Тараптардың бірі мемлекеттік орган, ал екінші жағынан қарапайым азамат болып табылады. Әкімшілік Әділет енгізу Қазақстан Президенті бастамашылық еткен сот-құқықтық реформаның бір бөлігі және адам құқықтарын қорғау ісіндегі үлкен қадам болды.

Басқа посткеңестік мемлекеттермен салыстырғанда өте ұзақ уақыт бойы Қазақстанда әкімшілік сот төрелігін енгізудің орындылығы 11 жылдан астам талқыланды. Әсіресе атқарушы билік мекемелері қарсылық көрсетті. Олар мемлекеттік органның беделі бұзылып, азаматтар бұзылған құқықтарын қалпына келтіруді талап ете бастайды деп қорықты, - дейді Марат Башимов.

Мәжілісмен атап өткендей, Конституцияның 1-бабының 1-тармағына сәйкес, мемлекетіміздің ең жоғары құндылығы - адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары.

Қазақстанда азаматтар мен мемлекеттік органдар арасындағы жария-құқықтық дауларды бұрын Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің талаптарына сәйкес жалпы соттар қарайтын. Мысалы, азамат мемлекеттік органның көше атауын өзгерту туралы шешімімен (актісінде) келіспеуіне байланысты азамат пен мемлекеттік орган арасындағы дауға қатысты іс бұрын жалпы юрисдикциядағы аудандық сотта қаралған.

Дауда қарапайым азаматқа үлкен материалдық, құқықтық және ақпараттық ресурстары бар қуатты мемлекеттік орган қарсы тұрды. Әрине, дауласушы тараптар тең емес, әдетте, мемлекеттік орган жеңді, - деп түсіндірді ол отырыста.

Марат Башимов атап өткендей, енді әкімшілік Әділет енгізілгеннен кейін азаматқа өзінің дұрыстығын дәлелдеудің қажеті жоқ. Дәлелдеу ауыртпалығы мемлекеттік органға жүктеледі. Сонымен қатар, әкімшілік сот ісін жүргізудің маңызды қағидаты сақталады – бұл соттың белсенді рөлі. Судья тараптардан берілген дәлелдемелермен шектелмейді. Ол өз бастамасы бойынша қосымша ақпарат сұрай алады.

Қаралып отырған заң жобасы маңызды мәнге ие және әкімшілік әділет саласындағы проблемалық мәселелерді шешеді.

Осылайша, заң жобасында:

- ерекше талап қою iс жүргiзудi әкiмшiлiк соттың қарауына беру, яғни Қазақстан Республикасы АІЖК-нің 30-тарауы «Нормативтік құқықтық актінің заңдылығын даулау туралы істер бойынша іс жүргізу»;

- сотқа дейінгі іс жүргізуде тараптарды тыңдау тәртібіне толықтырулар енгізу, атап айтқанда, тыңдау тек ауызша ғана емес, жазбаша және басқа да маңызды құқықтық нормалармен жүргізілуі мүмкін.

Заң жобасын қабылдау мемлекеттік органдардың жұмысын жақсартуға ықпал етеді, соттардың шығарылатын шешімдерінің сапасына әсер етеді, мемлекет деңгейінде басқарушылық шешімдер қабылдау процесінде азаматтық белсенділікті арттырады және тұтастай алғанда, адам, қоғам және мемлекет үшін оның маңыздылығын ескере отырып, әкімшілік Әділет институтын жетілдіруге мүмкіндік береді деп санаймын, - деді Башимов.

Мәжіліс “Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне әкімшілік әділет саласын жетілдіру және кеңейту мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” заң жобасын бірінші оқылымда мақұлдағанын еске сала кетейік.