Абайлаңыз, алаяқ!
Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ. Алаяқтық – Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 190-бабы бойынша қылмыстық жауаптылық көзделген бөтен мүлікті ұрлау немесе алдау және сенімді теріс пайдалану арқылы бөтен мүлікке құқық алу түрі.
Бұл мәселенің өзектілігі қылмыс туралы статистикалық мәліметтерге байланысты. 2020 жылғы 8 айының қорытындысы бойынша Қостанай облысы бойынша 957 (2019 жылы 8 айында -927) алаяқтық тіркелді. Тіркелген интернет-алаяқтықтар саны екі есеге жуық өсті (321-ден 607-ге дейін).
Күн сайын алаяқтар интернет желісінде өз кеңістігін кеңейтуде.
Адамдар желіде жарияланған кез-келген мүлікті сату туралы хабарландыруларға сеніп, зиянкестердің құрбаны болады. Ештеңе білместен, олар мессенджерлер арқылы банктік карталардың, жеке куәліктердің суреттерін бөтен адамдарға жібереді. Ақша көздерін ұсыныстармен тексермей аударылады.
Тауарды сатып алу немесе пәтерді төмен бағамен жалға алу ниеті алдын-ала төлемді банк картасына жіберуге, нәтижесінде тауар (қызмет) немесе ақшаны қайтаруға әкеледі. Бұл ретте интернет-алаяқтықтың көптеген жолдары бар.
«Instagram» әлеуметтік желісінің пайдаланушысы азаматша «С.» инстаграм желісінің бетінде құны 200 000 теңге болатын тонға тапсырыс беріп, алаяқтарға «Qivi әмиян» арқылы 200 000 теңге төлеп, жәбірленуші бұғатталған, тон түспеген.
Тергеп-тексеру барысында алаяқтық жасаған адамның абоненттік нөмірі қылмыс жасаған кезде Шымкент қаласының аумағында болғаны анықталды, онда жәбірленушіге аударылған ақша алынды. Қылмыстық іс аумағы бойынша Шымкент қаласының полиция басқармасына берілді.
Зиянкестер кез-келген жаңалықтарға бейімделеді, сондықтан алаяқтықтың бұл түрі тек әлеуметтік желілерде ғана емес, сонымен қатар басқа да интернет-сервистерде хабарландыру арқылы таратылады (OLX, Крыша, Kolesa.kz және т.б.).
Сонымен қатар республика бойынша көптеген микрокредиттік ұйымдар жұмыс істейді, онда 18 жасқа толған кез келген азамат жеке куәлігі, банктік шоты және абоненттік нөмірі болған жағдайда онлайн кредит ала алады.
Алаяқтар банк деректемелерін (банк картасының нөмірі, ЖСН, жеке куәлік) алғаннан кейін әр түрлі жолдармен ақша аудару керек деп хабарлайды, бірақ картаның өзінде бұғатталған немесе басқа себептермен банк картасы жоқ. Көрсетілген деректемелерді алғаннан кейін сенімді азаматтарға әртүрлі микрокредиттік ұйымдарда онлайн қарыздар ресімделеді.
Көптеген азаматтар әлеуметтік желілерде шотты жылжыту және бастапқы жарнамен ақша қаражатын көбейту туралы хабарландыруларды орналастыратын зиянкестердің құрбаны болады. Ұтысты алу үшін «Qivi әмиянына» бастапқы жарнаны аудару қажет. Әрі қарай жәбірленушіге букмекерлік кеңседегі ұтыс орын алғанын және ұтысты алу үшін «Qivi әмиянын» қайтадан толтыру қажет екенін хабарлайды.
Содан кейін алаяқтар жәбірленушінің аккаунтын бұғаттайды.
Бүгінгі таңда осы санаттағы қылмыстардың көпшілігі банктік карталарды қолдану арқылы жасалады. Алаяқтар өздерін банк өкілі ретінде таныстыра отырып, картаны қолданушыға қоңырау шалып, бұғаттауды және басқа да жағымсыз әрекеттерді болдырмау үшін картаны банк терминалы арқылы дереу тексеріп, оны іске қосу қажет екенін хабарлайды.
Алаяқтардың одан әрі нұсқауларын орындау кезінде азаматтар өздері байқамай-ақ банк картасының деректемелерін және тіпті ПИН-кодты хабарлайды, нәтижесінде айтарлықтай ақша сомалары жәбірленушілердің карталарынан есептен шығарылады.
Мұндай жағдайларда азаматтарға қырағы болуға және өздерінің жеке деректерін үшінші тұлғаларға хабарламауға, интернет-алаяқтардан қауіп төндірмеу үшін тиісті тексерусіз бөтен адамдарға ақша жібермеуге кеңес беріледі.