Агроөнеркәсіптік кешенді дамыту нәтижелері қандай?

Нұр-Сұлтан, BAQ.KZ тілшісі. Агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы аясында еңбек өнімділігін ауыл шаруашылығында жұмыс істейтін 1 адамға 2021 жылға қарай 3,7 млн теңгеге жеткізу көзделген. Сондай-ақ өңделген өнім экспортын 2021 жылы 2 400 млн АҚШ долларына дейін ұлғайту жолымен АӨК саласының бәсекеге қабілеттілігін арттыру көзделіп отыр. Алайда АӨК саласында осы күнге дейін қол жеткізілген жетістіктер де аз емес.

Агроөнеркәсіп кешенінің әлеуетін толық іске асыру керек. Осындай талапты 2018 жылдың 5 қазанында жариялаған жолдауында Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев қойған еді.

"Қазақстандықтардың әл-ауқатының өсуі: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру" жолдауында Елбасы:

Негізгі міндет – еңбек өнімділігін және қайта өңделген ауыл шаруашылығы өнімінің экспортын 2022 жылға қарай 2,5 есе көбейту.Мемлекеттік қолдаудың барлық шараларын елімізге заманауи агротехнологияларды ауқымды түрде тартуға бағыттау қажет.Біз икемді әрі ыңғайлы стандарттарды енгізу және ауыл шаруашылығы саласындағы беделді шетелдік мамандарды – "ақылды адамдарды" тарту арқылы саланы басқарудың үздік тәжірибесін пайдалануымыз керек.Ауыл кәсіпкерлеріне шаруашылық жүргізудің жаңа дағдыларын үйрету үшін жаппай оқыту жүйесін қалыптастырған жөн.Үкіметке алдағы 3 жыл ішінде осы мақсаттарға жыл сайын қосымша кемінде 100 миллиард теңге қарастыруды тапсырамын, - дейді.

Бүгінде агроөнеркәсіптік кешен экономиканың тұрақты дамып келе жатқан салаларының бірі ғана емес, сонымен бірге бизнес үшін экономикалық тұрғыдан тартымды салаға айналып отыр.

Елбасы алға қойған еңбек өнімділігі мен өңделген өнім экспортын 2,5 есеге арттыру міндетін ескере отырып, 2018 жылдың екінші жартысында Агроөнеркәсіптік кешенді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы өзектендірілді.

2018 жылдың қорытындылары

2018 жылдың қорытындысы бойынша бірқатар бағыттарда жақсы нәтижелерге қол жеткізілді.

Өсімдік шаруашылығында әртараптандыру аясында 2018 жылдың өзінде майлы дақылдардың жалпы жиналымы 2,7 млн. тоннаны құрады. Бұл ретте, Қазақстан зығыр өндіру көлемін 930 мың тоннаға дейін жеткізіп, бұл өндіріс түрі бойынша әлемде 1-орынға шықты. Сондай-ақ, картоп өндіру көлемі 3,5 млн. тоннадан 3,8 млн. тоннаға, көкөніс өндіру 3,8 млн. тоннадан 4,1 млн. тоннаға дейін ұлғайды. Экспорт та қарқынды дамуда. Мәселен, арпа экспорты 2 есеге, рапс майы мен қызанақ 1,4 есеге, соя 2 есеге өсті.

Дәнді дақылдардың 20,3 млн. тонна көлеміндегі түсімінен ұнды есепке алғанда, 11,7 млн. тонна астық экспортталды, бұл 2017 жылдың деңгейінен 33%-ға көп.

2018 жылдың екінші жартысынан бастап етті мал шаруашылығы бағдарламасын іске асыру басталып кетті.

Оның басты негізі – шағын және орта шаруашылықтар. "Сыбаға" жеңілдетілген арнайы кредиттік өнімі іске қосылды. 6 айдың ішінде 600-ден астам отбасылық ет фермасы кредит алып, бағдарламаға енді.Нәтижесінде статистикалық деректерге сәйкес 2018 жылы ет экспорты 18,7 мың тоннаны, оның ішінде сиыр етінің экспорты 4,7 мың тоннаны құрап, 2017 жылдың деңгейінен 3 есеге асты.

Сүтті мал шаруашылығын дамыту мақсатында 2018 жылы 25 тауарлық сүт фермасы пайдалануға берілді.

Жалпы, қуаты 6 мың бастан асатын бұл фермалардың 7-еуі өнеркәсіптік, 18-і отбасылық фермалар.Дәл бұған дейінгідей мемлекеттік қолдау көлемімен бағдарламаны іске асыру нәтижесінде оның тиімділігін арттыру есебінен 2018 жылы тек ұйымдастырылған шаруашылықтардағы сүт өндіру көлемінің өзі 1,5 млн. тоннаны құрады, бұл 2017 жылмен салыстырғанда 7,6%-ға көп. Салыстырмалы түрде алар болсақ, олар 2015 жылы 900 мың тонна өндірген болатын, - деген еді АШМ басшысы Сапархан Омаров.

Министр атағандай, мемлекеттік бағдарламаның негізгі міндеттерінің бірі өткізу нарықтарының қолжетімділігін қамтамасыз ету және экспортты дамыту болып табылады. Бүгінгі күннің өзінде 13 тауар тобы бойынша Қытай нарығы ашық.

Иран тарапымен тірі қой, мұздатылған және салқындатылған қой етін, сиыр етін, тағамдық жұмыртқа жеткізуге арналған ветеринариялық талаптар келісілді.Сауд Арабиясы Корольдігімен сою және өсіру үшін отандық ірі қара мал мен ұсақ мал экспорттауға арналған ветеринариялық сертификат келісілді. Бахрейнге сиыр еті мен қой етін экспорттау жүзеге асырылуда, - деді министр.

Агроөнеркәсіптік кешен өнімдерінің шетелдік нарықтарға қолжетімділігін одан әрі кеңейту үшін Израиль, Түркия, Кувейт, Оман, Жапония, Оңтүстік Корея мемлекеттерімен, Еуроодақ елдерімен келіссөздер жүргізу жоспарланған.

Қытай тарапымен 2018 жылы Қазақстаннан әкелінетін экспортқа бағдарланған басым ауыл шаруашылығы өнімдеріне қойылатын импорттық талаптарды келісу жөніндегі жол картасына қол қойылған.

 Жалпы алғанда, 2018 жылдың қорытындысы бойынша жалпы ауыл шаруашылығы өнімдерінің көлемі 3,5%-ға, тамақ өнімдерінің көлемі 1,6%-ға артты.Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестиция көлемі 14,2%-ға, тамақ өнімдерін өндіруге салынған инвестициялар 27,3%-ға ұлғайды. 

Субсидия көлемі

Ауыл шаруашылығының бірінші вице-министрі Айдарбек Сапаров соңғы бес жыл ішінде Қазақстандағы ауыл шаруашылық субсидиясының көлемі 1,2 трлн теңгені құрағанын және 2014 жылғы 152 млрд теңгеден 2019 жылы 324,3 млрд теңгеге дейін өскенін айтты.

Бұл ауыл шаруашылығы саласының қарыштап дамуына мүмкіндік берді. Соңғы 5 жыл ішінде ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 1,7 есе өсіп, 5,2 трлн теңгені құрады. Сараптама өсімнің субсидия алатын шаруашылықтардағы өндіріс көлемінің 2 есеге артуымен байланысты екенін көрсетті. Сондай-ақ, халықтың жеке қосалқы шаруашылықтарындағы өнім өндірісінің өсімі небары 30% құрады.

Агроөнеркәсіп кешені - экономиканың нақты секторы, қазір көптеген елдер короновирус індетіне байланысты мемлекеттік қолдау шараларын күшейтіп жатыр. Мемлекеттік қолдаудың пайдасы оған ие болған шаруашылықтарда байқалады, - деді А. Сапаров.

Сонымен қатар, ауылшаруашылық өнімдерін делдалсыз сатуға жағдай жасау мәселесіне қарастырылып жатыр.

Ауыл шаруашылығы, сауда және интеграция министрліктері, сонымен қатар "Атамекен" ҰКП  тиімді тәсілдерді табу үшін бірлесіп жұмыс істеп жатыр. Қазіргі уақытта артық үстеме бағасыз өнімді өткізу үшін көтерме-тарату орталықтарының желісін құру жобасы қарастырылуда.

Бұдан өзге қазір Мемлекет басшысының тапсырмасы бойынша Алматы, Жамбыл және Түркістан облыстарында «егістіктен сөреге дейін» пилоттық жобасы жүзеге асырылуда.

Бұл жоба шағын және орта өндірушілерді кооперация негізінде қаржыландыруды және өндірілген өнімді бөлшек сауда орындарына өткізуді кепілдендіру мақсатын көздейді.  Ол үшін "Еңбек" нәтижелі жұмыспен қамту бағдарламасының және аймақтық әлеуметтік және кәсіпкерлік корпорациялар арқылы бөлшек сауда желілерін қаржыландырудың ресурстары пайдаланылатын болады, - деді АШМ өкілі.

Айдарбек Сапаровтың айтуынша, ауыл шаруашылық өнімдерін дайындау саласындағы делдалдар тізбегін қысқарту үшін дайындау ұйымдарын субсидиялау енгізілді. Бұл қолдау шарасын қазірдің өзінде ұсақ шаруашылықтар мен үй шаруашылықтарының өнімдерін өңдеу кәсіпорындарына тікелей жеткізуді қамтамасыз ететін сервистік-дайындау орталықтары қолданып отыр.

5 айдағы көрсеткіш

Енді быилғы 5 айдағы агроөнеркәсіптік кешеннің дамуына тоқталсақ.

Жыл басынан бері ауыл шаруашылығының жалпы өнімі 2,2 пайызға артқан. Бұл өсім мал шаруашылығы өнімінің 2,3 пайызға ұлғаюы есебінен қамтамасыз етілді. Атап айтқанда, сойылған мал етінің салмағы 3,5%, сүт 3,2% артық өндірілді.

Сонымен қатар, ірі қара мал басы 4,1%, қой 2,8%, жылқы 7,9%, түйе 4,4% және шошқа 1,5% өсті.

Азық-түлік өндірісі 2,3% артып, 743 млрд. теңгеге дейін жетті. Шұжық өндірісі 20,5% -ға (23,6 мың тоннаға дейін), макарон өнімдері - 16,1% -ға (77,5 мың тоннаға дейін), май - 14,7% -ға (8 мың тоннаға өсті.), жарма - 13,5% -ға (37,2 мың тоннаға дейін), ұн - 6,6% -ға (1,38 млн тоннаға дейін), өсімдік майы - 5,3% -ға (198 мың тоннаға дейін), қышқыл сүт өндіріс - 4,8% -ға (92,3 мың тоннаға дейін), ірімшік пен сүзбе - 4,7% -ға (13 мың тоннаға дейін).

Ауыл шаруашылығының негізгі капиталына салынған инвестициялар 5 айда 14,3% -ға өсіп, 145,1 млрд. теңгені құрады.

Бүгінгі таңда егін егу жұмыстары толығымен аяқталды. Фермерлер дер кезінде қаржысы жеңілдетілген жанар-жағар маймен, сапалы тұқымдармен, тыңайтқыштармен, техникамен қамтамасыз етілді. Ылғалды жабу және егу алдындағы өңдеуді дәл уақтында жүргізгендіктен арамшөптер жойылып, топырақтың ылғалы да жақсы сақталды. Егіс науқаны жылдам және уақытылы аяқталды. Нәтижесінде көшеттер жақсы және толық болып өсуде, - деп атап өтті министр.

Алдағы негізгі мәселе - ​​дақылдарды фитосанитариялық қорғау. Пестицидтерді сатып алуға субсидиялау үшін 37 млрд теңге қарастырылған.

Жалпы, 5 айдың қорытындысы бойынша еліміздің ауыл шаруашылығында оң динамика байқалады, Үкімет жоспарланған нәтижеге қол жеткізу үшін саланы дамыту бойынша барлық қажетті шараларды қабылдады.

Агроөнеркәсіп саласының сақтандыру жүйесі

Еліміздің агроөнеркәсіп саласында жаңа сақтандыру жүйесі іске қосылды. Оның сақтандыру операторы "ҚазАгро" холдингінің еншілес компаниясы – Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры.

2004-жылдан бері өсімдік шаруашылығын міндетті сақтандыру жүйесі жұмыс істеп келген болатын. Ал, мына жаңа жүйе одан ерекше болмақ.

Біріншіден, агроөнеркәсіп кешеніндегі сақтандыру енді ерікті түрде болады.

Екіншіден, салаларға шектеу жоқ. Аграрлық сектордың кез келген бағыты сақтандырылады.

Үшіншіден, сақтандыру сыйақыларын мемлекет субсидиялайды. Бұл ауыл шаруашылығы тауарларын өндірушілерді ынталандыруға және сақтандыру шартын жеңілдетуге бағытталған. Сақтандыру сыйақы сомасының 50 %-ын мемлекет субсидиялайды. Ол үшін биыл республикалық бюджеттен 2,5 млрд теңге бөлінді.

Жаңа жүйені әзірлеу кезінде өсімдік шаруашылығындағы міндетті сақтандырудың проблемалық мәселелері ескерілді. Мәселен, ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілердің мүдделерін қорғау мақсатында жүйеде Қазақстан Республикасының Қаржы нарығын реттеу және дамыту жөніндегі агенттіктің лицензиясы бар сақтандыру компаниялары ғана жұмыс істей алады, - дейді "Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры" АҚ Басқарушы директоры – басқарма мүшесі Асқар Қалиев.

Жаңа жүйеде әлемдік сақтандыру нарығында "А" рейтингі бар үш халықаралық қайта сақтандыру компаниясы жұмыс істейтін болды. Олар отандық компаниялар сақтандыратын тәуекелдерді қайта сақтандырады. Бұл сақтандыру тәуекелдері туындаған жағдайда кепілді төлемдерді қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Шарт жасасудан бастап төлеммен аяқталатын барлық процедуралар электронды цифрлық қолтаңба арқылы Qoldau.kz электронды платформасында жүргізіледі. Процестерді автоматтандыру адами факторды азайтады және жұмыстың ашықтығын қамтамасыз етеді.

Бүгінгі таңда Ауыл шаруашылығын қаржылай қолдау қоры топырақтағы ылғалдың индексіне негізделген сақтандыру өнімдерін бекітті.Сақтандыруға жататын дәнді дақылдар бидай, арпа, сұлы, жүгері. Ал, майлы дақылдар күнбағыс, рапс, зығыр өнімдері. Мониторингті жүзеге асыру үшін ақпарат Жерді қашықтан зондтау көздерінен алынады.

Ылғал деңгейінің мониторингі тұрақты негізде жүргізіледі және сақтандыру жағдайыныңдеректері автоматты түрде тіркеледі.

Сақтандыру жағдайы туындағаны туралы Qoldau.kz жүйесіндегі жеке кабинетіне немесе жеке электронды поштасына келген хабарламаны алғаннан кейін сақтанушы (ауыл шаруашылығы өнімін өндіруші) төлем жасайтын сақтандырушыға (сақтандыру компаниясына) өтініш береді.

Бұрынғы жүйедегі алынған деректер бойынша сақтандыру жағдайларының 60 %-тен астамы ылғалдың жетіспеуінен, яғни құрғақшылыққа қатысты болды. Осыған байланысты өнімді құрғақшылықтан сақтандыру ерекше маңызға ие. Сондай-ақ, егіс науқанының аяқталу мерзімі де ескеріледі.

Ылғалдың жетіспеу қаупінен сақтандыру үшін ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілер биыл 15 маусымға дейін сақтандыру шартын жасасуы қажет.Сақтандыру кезеңі 3 айды қамтиды. Яғни,15-мамырдан 15-тамызға дейінгі аралық есепке алынады.

Ылғалдың шамадан тыс болуына қатыстысақтандыру келісімшартын 15-тамызға дейін бекіту қажет. Сақтандыру 2020-жылдың 15-тамызынан 15-қыркүйегіне дейінгі аралықта жүргізіледі.

Алдағы уақытта агроөнеркәсіп кешеніндегі сақтандыру өнімдерінің нарықтағы қажеттілігі ескеріліп, тізімі кеңейтілетін болады.

Жоспар мен міндет

2021 жылы мынадай көрсеткіштерге қол жеткізу көзделген:

- 2015 жылғы деңгеймен салыстырғанда ауыл шаруашылығындағы еңбек өнімділігі индексі (2021 жылы – 267 %);

-2015 жылғы деңгеймен салыстырғанда жалпы ауыл шаруашылығы өнімінің (көрсетілетін қызметтерінің) нақты көлем индексі (2021 жылы – 190,2 %);

-2015 жылғы деңгеймен салыстырғанда ауыл шаруашылығындағы негізгі капиталға салынған инвестициялардың нақты көлем индексі (2021 жылы – 516 %);

- 2015 жылғы деңгеймен салыстырғанда тамақ өнімдері өндірісіндегі негізгі капиталға салынған инвестициялардың нақты көлем индексі (2021 жылы – 221,9 %);
-азық-түлік тауарлары импортының көлемі (2021 жылы – 2 105 млн. АҚШ доллары);

-өнеркәсіпте қайталама және айналымды сумен жабдықтау жүйелеріндегі су көлемі: қайталама (2021 жылы – 0,7 км3);

айналымды (2021 жылы – 7,62 км3);
-өңделген ауыл шаруашылығы өнімдері экспортының көлемі (2021 жылы – 2 400,0 млн. АҚШ доллары);

-суаруға арналған су шығысы (2021 жылы – 7 348 текше м/га);