Атом энергиясын бейбіт мақсатта пайдалану ХХ ғасырдың 40-жылдарында басталды. Содан бері жүздеген атом электр станциялары салынды, ал Фукусима, Чернобыль секілді кейбір атом электр станция секілділері әйгілі әйлілі болды.
Қазір біздің елімізде де осы атом электр станциясын салуға қатысты қызу талқы жүріп жатыр. Осыған орай, 6 қазанда елімізде жалпыхалықтық референдум өтеді. Бүгінде әлемнің дамыған және дамушы 30 мемлекетте 200-ге жуық атом электр станциясы жұмыс істеп тұр.
Біз атом энергетикасын дамытуға баса мән беруіміз керек деп ойлаймын. Себебі экономикамыз күн өткен сайын мол энергияны қажет етіп жатыр. Мұндай сұранысты атом энергетикасы қамтамасыз ете алады. Қазір дамыған және дамушы 30 мемлекетте 200-ге жуық атом электр станциясы жұмыс істеп тұр. Біз еліміздің өзіне тән ерекшелігін және ұзақ мерзімге арналған ұлттық мүдделерімізді ескере отырып, тек алға қарай жүруіміз қажет, - деген еді Қасым-Жомарт Тоқаев.
Бүгінгі таңда атом электр станцияларына деген көзқарас, аз дегенде, екіұшты. Бір жағынан, атом энергиясы салыстырмалы түрде арзан, ал атом электр станциясының артында зиянды шығарындылар байқалмады. Сонымен бірге, тарихта соғыс құралы ретінде ұстағанын және бірнеше қайғылы жағдайларды біледі. Бірақ балай болғанда да, жақын арада атом энергиясынан ешкім бас тартпайды.
АЭС салудың тиімділігі қандай?
Ең бірінші, энергия өндірудің арзандығы әрі зиянды қалдықтардың көп болмауы. Осындай артықшылықтармен қатар, ең үлкен қаупі де жоқ емес. Ол атом электр станциясында апат болған жағдайда және жанармайдың ағуы кезінде жойқын апат болатыны. Қазіргі мамандарды алаңдатып отырған басты нәрсе де осы. Өткеннің қателіктерін қайталамау және әлі зерттелмегендерді болжау үшін ядролық отын станцияларын салу кезінде қауіпсіздік ережелерін сақтау. Жоғарыда айтқанымыздай әлемнің дамыған және дамушы 30 мемлекетінде 200-ге жуық атом электр станциясы жұмыс істеп тұр. Олай болса бүгінгі мақаламызда әлемдегі ең қуатты атом электр станцияларының рейтингіне бір шолу жасап көрсек.
10. Жапониядағы Хамаока атом электр станциясы
Бұл жапондық атом станциясының қуаты 3617 МВт құрайды. Фукусимадағы атышулы оқиғалардың салдары жапондықтарды қауіпсіздік пен кәсіпқойлықты арттыруға мәжбүр етті, сондықтан хамаокада үнемі профилактикалық жұмыстар жүргізілуде. Атап айтқанда, бірнеше жыл бұрын кейбір реакторлар табиғи апаттардан қорғауды жақсарту үшін тоқтатылды.
9. Ресейдегі Балаков атом электр станциясы
Елдегі ең қуатты атом электр станциясы 1985 жылы салынған. Бүгінгі таңда толық қуаты 4000 Мвт болатын Балаков атом электр станциясы Ресейде өндірілетін барлық атом энергиясының шамамен 20% өндіреді. Ондаған жылдар бойы Балаков атом электр станциясы елдегі отынның ядролық сынақтарының "ізашары" болды.
8. АҚШ-тағы Palo Verde атом электр станциясы
Ең қуатты американдық атом электр станциясының үш реакторы 4174 МВт-қа дейін шығара алады, бірақ бұл кәсіпорынның ерекшелігі емес. Palo Verde-су қоймасының жағасында емес, әлемдегі жалғыз атом электр станциясы. Жобалау және құрылыс процесінде инженерлер реакторларды салқындату үшін жақын маңдағы қалалардан ағынды сулардың жеткілікті болуын қамтамасыз етті. Нағыз батыл қадам, және одан да маңыздысы -анный.
7. Жапониядағы Охи атом электр станциясы
Жердегі бірнеше атом электр станциялары 4494 МВт қуатымен мақтана алады. Бірақ Охи станциясы қауіпсіздік талаптарының жоғарылауымен де танымал. Станцияның көп жылдық тарихында қауіпсіздік ережелерін бұзумен байланысты бірде-бір оқиға тіркелген жоқ. Фукусимадан кейін Жапонияның барлық атом реакторлары тексеру үшін тоқтатылған кезде, бірінші болып жұмысқа қайта оралған Охи болды.
6. Франциядағы ПАЛУЭЛЬ атом электр станциясы
Бұл станция тек 5320 МВт ғана емес, сонымен қатар "Палюэль" коммунасының тұрғындары үшін мыңнан астам жұмыс орнын ұсынады. Жергілікті халықты жұмыспен қамту мәселесін оңтайлы шешудің қажеті жоқ?
5. Франциядағы Гравелин атом электр станциясы
Содан кейін тағы бір "француз әйел". Солтүстік теңіз жағасында орналасқан бұл станция 5460 МВт қуат береді. Жалпы, Францияда елуден астам ядролық реакторлар бар. Атом энергетикасының даму қарқыны бойынша француздардың Еуропа мен әлемде бәсекелестері көп емес.
4. Оңтүстік Кореядағы ХАНУЛ атом электр станциясы
Бұл станция Жапон теңізінің жағасында орналасқан және 5900 МВт-қа дейін жеткізеді. Оның ішінде Ханул атом электр станциясының қуаттылығының арқасында Оңтүстік Корея реакторлар саны бойынша әлемнің барлық елдері арасында бесінші орында тұр. Қазір төрт энергоблок жұмыс істейді, бірақ жақын болашаққа – тағы екеуін пайдалануға беруді жоспарлап отыр.
3. Украинадағы Запорожье атом электр станциясы
Жалпы қуаты 6000 МВт украин электр станциясын бұрынғы КСРО аумағында ғана емес, бүкіл Еуропада ең үлкен етеді. Кахов су қоймасының жағасында орналасқан атом станциясы 11.5 мың адамға жұмыс береді және бүкіл аймақтағы негізгі кәсіпорын болып саналады.
2. Канададағы Брюс АЭС
Бұл электр станциясы бүкіл Солтүстік Америкадағы ең қуатты. Сегіз реактор жалпы 6232 МВт береді. Үлкен кәсіпорын 932 гектар аумақты алып жатыр және Гурон көлінің жағасында орналасқан. Бір қызығы, канадалықтар 2000-шы жылдардың басында реакторлардың үлкен өнімділігіне қол жеткізіп, Запорожье атом электр станциясын басып озған кезде ғана екінші орынға шықты.
1.Жапониядағы Касивазаки-Карива атом электр станциясы
Он бес жыл бұрын бұл станцияның қуаты керемет 8212 МВт болды, бірақ 2007 жылы болған үлкен жер сілкінісінен кейін қуатты 7965 МВт деңгейіне дейін төмендету туралы шешім қабылданды. Қалай болғанда да, бұл жапондық алпауыт алақанды бүкіл әлемде сенімді ұстайды.
Қазіргі уақытта АЭС құрылысын салу туралы біздің елімізде де қоғамдық талқылау қызып тұр. Бұл талқылау қазанның басына дейін жалғасатыны анық. Себебі 6қазан күні елімізде жалпы халықтық референдум өтеді. Бұл туралы мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстан халқына жолдуы кезінде айтты. Президенттің айтуынша, бұл халақ үніне құлақ асатын, естуші үкіметтің оң шешімі. Мемлекетке қатысты маңызды мәселереде халықпен кеңінен ақылдасып, жан жақты талқылап, келісіп барып шешім қабылдау керек. Бұл жолы да елімізе АЭС құрылысын салу және салмау туралы шешімді 6 қазақ күні жалпы халықтық референдум арқылы қабалдайтын болады.
Орталық сайлау комиссиясы төрағасының орынбасары Константин Петров АЭС салу бойынша референдум қалай өтетіні туралы айтты.
Референдумда жалпы 10 327 сайлау учаскесі болады. Қазақстандықтардың тіркелген жері бойынша сайлау учаскесінің саны - 9 709, уақытша учаске - 618. Мұнда 78 сайлау учаскесі (63 елде) шетелде орналасады. Барлық сайлау комиссиясының мүшелерінің саны 70 мың 49 адам болады, - деді Константин Петров.
Орталық сайлау комиссиясының мүшесі науқан қалай жүргізілетінін де түсіндірді:
12 қыркүйекке дейін жергілікті атқарушы билік БАҚ-та сайлау учаскелерінің шекарасы туралы, ал аумақтық референдум комиссиясы сайлау комиссиясының құрамы және олардың орналасқан жері туралы ақпаратты жариялайды;
15 қыркүйекке дейін жергілікті атқарушы билік әкімнің қолы қойылған сайлаушылардың тізімдерін референдум учаскесіне, ал жоғары тұрған комиссияға және Орталық сайлау комиссиясына тізімнің электронды нұсқасын беруге тиіс;
26 қыркүйекке дейін учаскелік референдум комиссиялары дауыс берушілердің тізімін алғаннан кейін ауқымды жұмысты бастайды: азаматтар дауысты қашан және қайда бере алатыны, не үшін дауыс беру керегі, сайлау учаскесі қай мекенжайда орналасқаны туралы ақпаратты береді;
Бюллетеньдер дауыс беру күніне дейін 1 күннен кешіктірілмей жеткізілуі керек;
5 қазан - үнсіздік күні. Үгіт-насихат дауыс беру күніне дейін түнгі сағат 00.00-де аяқталады.
6 қазан - референдум күні. Дауыс беру сағат таңғы сағат 7:00-ден кешкі сағат 20:00-ге дейін жүргізіледі. Дауыс берушілерге ыңғайлы болу үшін аумақтық референдум комиссиялары өзге уақытты белгілеуі мүмкін. Мысалы, вахталық әдіс арқылы жұмыс істейтіндер үшін.
12 сағаттың ішінде дауыс саналады. Өңірлерге Орталық референдум комиссиясына дауыс беру қорытындысының жиынтық хаттамасын жинауға және жеткізуге 2 күн беріледі.
Орталық комиссия 7 күн ішінде референдумның қорытындысын белгілеп, ресми хабарламаны БАҚ-та жариялауға тиіс.
Референдумда қандай сұрақ қойылады?
Президент Қасым-Жомарт Тоқаев 2024 жылғы 6 қазанда АЭС салу бойынша республикалық референдумды өткiзу туралы жарлыққа қол қойды.
Қазақстан Республикасы Конституциясының 44-бабының 10-тармақшасына және «Республикалық референдум туралы» Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 18-бабына сәйкес 2024 жылғы 6 қазанда республикалық референдум өткізілсін,- делінген құжатта.
Сонымен бірге бұл құжатта АЭС салу бойынша өтетін референдумға «Сіз Қазақстанда атом электр станциясын салуға келісесіз бе?» деген сауал шығарылатыны айтылған.
Ал республикалық референдум арқылы АЭС құрылысын салу мәселесі мақұлданған жағдайда ол құрылысты кім жүргізеді деген де заңды сұрақ туындайды. Себебі, біздің елде АЭС құрылынысын салу үшін инвестор болуға дайын отырған бірнеше мемлекет бар. Солардың арасында басты үміткерлер ретінде, Қытай, Ресей, Франция, Жапония мемлекетті бар.
